Wraz z coraz większym popytem na produkty pochodzenia owocowo-warzywnego i zbożowego, przetwórstwo rolno-spożywcze w Polsce stale się rozwija. Generuje to bardzo duże ilości produktów ubocznych, których utylizacja jest droga i mało opłacalna. Producenci szukają więc innych rozwiązań na ich zagospodarowanie. W życie wchodzi tutaj zasada 3R: Reduce- Reuse- Recycle, znana w Polsce jako 3U: Unikaj- Używaj ponownie- Utylizuj.
Uboczne produkty przemysłu rolno- spożywczego
Ubocznymi produktami przetwórstwa roślinnego nazywamy m.in. młóto browarniane, drożdże, DDGS, otręby, ekspelery, wysłodki, melasę buraczaną, śruty poekstrakcyjne z roślin oleistych, makuchy, wytłoki oraz pulpy owocowe i warzywne, będące odpadami po produkcji dżemów, soków, przecierów czy musów. Produkty uboczne tego przemysłu mogą stanowić bardzo duży procent, bo nawet aż 70%. Szacuje się, że ilość makuchów i wytłoków powstająca podczas tłoczenia soków i olejów może stanowić do około 35% masy przetworzonego surowca. W skład tych produktów ubocznych wchodzą skórki, nasiona, pestki oraz resztki miąższu.
Zagospodarowanie
Produkty te w ostatnich latach bardzo zyskują na popularności, a to za sprawą wielu drogocennych składników odżywczych, dlatego coraz częściej znajduje się dla nich zastosowanie. Ze względu na dużą ilość wody, wytłoki i makuchy są materiałem niestabilnym mikrobiologicznie, więc przechowywanie ich na świeżo jest niemożliwe. Dlatego też muszą one zostać poddane obróbce cieplnej- suszeniu lub zakiszaniu. Ich wykorzystanie w żywieniu zwierząt stanowi ważny aspekt prośrodowiskowy. Bez tego odpady te musiałby być składowane jako kompost lub spalane, co wiązałoby się z generowaniem ogromnych ilości CO2 oraz innych szkodliwych substancji.
Wytłoki owocowe i warzywne
Wytłoki owocowo- warzywne są przede wszystkim źródłem pektyn, które wykazują zdolność do wiązania jonów metali ciężkich, a dodatkowo posiadają one właściwości żelujące, stabilizujące i zagęszczające. Wysoka zawartość włókna pokarmowego wpływa pozytywnie na profilaktykę chorób układu sercowo-naczyniowego oraz nowotworów. Dodatkowo wytłoki są bogatym źródłem związków mineralnych, kwasów organicznych, witamin, lipidów, białek, aldehydów i sacharydów, a także substancji aromatycznych oraz barwników. Związki fenolowe i tokoferole zawarte w nich wykazują silny potencjał przeciwutleniający, sprzyjający ochronie przed szkodliwym oddziaływaniem na organizm wolnych rodników.
Wytłoki z owoców i warzyw w żywieniu zwierząt, oprócz prozdrowotnych właściwości, mogą pełnić rolę komponentów zwiększających smakowitość, a co za tym idzie pobieranie paszy. Są one także źródłem kwasów organicznych takich jak jabłkowy, które w małych ilościach mogą zwiększać pobieranie i strawność składników pokarmowych. W żywieniu zwierząt gospodarskich najczęściej stosowanymi są te z jabłek i marchwi, ale także aronii, winogron, pomidorów, cytrusów, czy czarnej porzeczki.
Ponadto wytłoki są źródłem związków polifenolowych, które chronią organizm przed stresem oksydacyjnym. Jest to ważne, ponieważ stres oksydacyjny wpływa na występowanie zaburzeń w rozrodzie oraz zmniejszenie wydajności mlecznej. Suszone wytłoki jabłkowe mogą pozytywnie wpływać na parametry płynu żwacza oraz status antyoksydacyjny krów mlecznych. Suszone wytłoki jabłkowe są cennym i często stosowanym komponentem pasz pełnoporcjowych we wszystkich grupach wiekowych bydła. U cieląt dodatkowo, dzięki zawartości pektyn, przeciwdziałają biegunkom. Wytłoki jabłkowe dzięki dużej ilości cukrów, są idealnym materiałem do zakiszania. Dorosłe bydło może spożywać taką pasze do woli, natomiast u osobników młodych warto ograniczyć ją do max. 10 kg. Suszone wytłoki jabłkowe są natomiast bardzo dobrym dodatkiem paszowym dla zwierząt monogastrycznych.
Największą zawartością białka wśród wytłoków owocowych charakteryzują się te z winogron. Włączenie ich do dawek dla drobiu i kur mlecznych, jest dla tych zwierząt korzystne pod względem zdrowotnym. Ekstrakt z wytłoków z winogron poprawia odporność i stan zdrowia krów, a to wszystko za sprawą polifenoli.
W żywieniu zwierząt chętnie wykorzystywane są również wytłoki z marchwi. Są one odpadem poprodukcyjnym soków i stanowią aż do ⅓ masy marchwi. Są one surowcem stosowanym najczęściej w żywieniu przeżuwaczy. Zawierają dużo cukrów, białek, składników mineralnych, kwasów fenolowych oraz karotenoidów.
Należy pamiętać, że zbyt duża ilość wytłoków z owoców i warzyw może wpływać negatywnie na pobieranie paszy, a to za sprawą intensywnego, często ostrego zapachu tych komponentów. U bydła udział wytłoków w dawkach powinien wynosić maksymalnie 30 kg świeżych lub do 5 kg suszonych wytłoków.
Produkty uboczne przemysłu olejarskiego
Przemysł olejarski bazuje przede wszystkim na przetwarzaniu nasion rzepaku, soi, słonecznika, konopi, lnu, maku, czarnuszki, pestek dyni i wielu, wielu innych. Do produktów tych zaliczamy makuchy, ekspelery oraz śruty poekstrakcyjne. Makuchy, a w tym ekspelery stanowią od 40 do nawet 70% początkowego surowca, dlatego tak ważne jest zagospodarowanie ich w żywieniu zwierząt gospodarskich. Są one cennym źródłem białka oraz aminokwasów limitujących. Białko pochodzące z pasz rzepakowych jest źródłem tryptofanu i metioniny. Zawartość białka może stanowić do nawet 40%, a w przypadku pestek z dyni do ponad 60%. Substancje bioaktywne w makuchach mogą wpływać w znacznym stopniu na procesy metaboliczne oraz poprawiać jakość mięsa i mleka.
Makuch z konopi siewnych zawiera niską zawartość THC (0,3%), który skutecznie poprawia apetyt i pobieranie paszy. Dodatkowo CBD zawarte w tych makuchach posiada właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz uspokajające. Są one bardzo dobrym źródłem białka (nawet do 40%) oraz tłuszczu (do 11%), posiadają w składzie tokoferole oraz niezbędne NNKT- linolowy oraz alfa-linolenowy, a także inne kwasy omega- 3 i 6.
Makuch lniany, ze względu na bardzo wysoką ilość tłuszczy, jest najlepszym źródłem kwasów z rodziny omega-3, a zwłaszcza alfa-linolenowego, co jest szczególnie ważne w diecie zwierząt rozpłodowych. Może on być również cennym dodatkiem paszowym w żywieniu koni, dzięki właściwościom ochronnym przewodu pokarmowego. Ponadto skarmianie makuchu lnianego może pomóc w poprawie odporności oraz poprawie stanu okrywy włosowej.
Makuchy z nasion słonecznika są dobrym źródłem białka oraz tłuszczu. Dodatkowo dzięki dużej ilości włókna (18%) oraz smakowitości są bardzo dobrym komponentem w żywieniu trzody chlewnej.
Makuch rzepakowy znajduje zastosowanie w żywieniu wszystkich grup technologicznych bydła, krów mlecznych, buhajków opasowych i owiec. Zawartość białka w makuchach rzepakowych jest ściśle związana z ilością tłuszczu i waha się w granicach od 30 do 34%, do tego jest cennym źródłem metioniny. Makuch rzepakowy ze względu na wysoką zawartość energii, jest dobrą paszą dla cieląt. Dobrze zbilansowany, może być on stosowany w podobnych ilościach co poekstrakcyjna śruta rzepakowa. Może być on wykorzystywany jako komponent mieszanek, składnik TMR lub jako dodatek do śrut i otrąb zbożowych. Tłuszcz zawarty w makuchu rzepakowym nadaje paszy specyficzny smak i zapach, dzięki czemu ma pozytywny wpływ na pobieranie paszy przez krowy.
Makuchy sojowe, podobnie jak rzepakowe mogą być dobrym zamiennikiem śruty. To wszystko ze względu na wysoką zawartość białka i energii, a dodatkowo niską zawartość włókna surowego. Makuch sojowy jest doskonale trawiony i przyswajany przez organizm zwierząt, a w szczególności krów mlecznych. Ponadto jest świetnym źródłem witamin i minerałów. Makuchy sojowe ze względu na substancje antyodżywcze (inhibitory trypsyny), przed podaniem zwierzętom muszą zostać poddane obróbce termicznej. W żywieniu drobiu i trzody chlewnej makuchami sojowymi, należy pamiętać, że zawierają one stosunkowo niską ilość metioniny i warto uzupełnić dietę dodatkowo np. makuchami słonecznikowymi.
Podsumowanie
Zarówno wytłoki owocowo-warzywne, jak i makuchy z przemysłu olejarskiego mogą posłużyć w żywieniu zwierząt gospodarski jako cenny, prozdrowotny komponent. Niezaprzeczalna zaletą stosowania ich jest aspekt proekologiczny. Makuchy i wytłoki jako produkty uboczne, zamiast zostać zutylizowane, co wiązałoby się z dużymi kosztami i produkcją CO2 oraz innych szkodliwych substancji, mogą zostać spożytkowane jako dodatek paszowy. Wytłoki i makuchy, oprócz zastosowania w żywieniu zwierząt, coraz częściej znajdują zastosowanie, jako żywność funkcjonalna oraz surowiec do produkcji kosmetyków i leków.
Natalia Knapczyk
SKN Żywienia Zwierząt
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
