Tereny zalewowe, które są regularnie poddawane cyklicznemu zalewaniu wodami rzek, stanowią specyficzne środowisko dla roślinności i upraw. Często wykorzystuje się je do produkcji pasz dla zwierząt, zarówno tych hodowlanych, jak i dzikich. Jednakże, z racji swojej specyficznej lokalizacji i warunków środowiskowych, pasze z tych terenów mogą mieć potencjalny wpływ na zdrowie zwierząt. W wielu przypadkach, zwłaszcza w regionach, gdzie ziemie uprawne są ograniczone, pasze z terenów zalewowych stanowią istotny element w żywieniu zwierząt hodowlanych. Wspierają one bioróżnorodność i pozwalają na efektywne wykorzystanie przestrzeni, która w innym przypadku mogłaby pozostać niewykorzystana.
Zmiany w składzie chemicznym paszy
W zależności od sezonu i intensywności zalewania, roślinność rosnąca na terenach zalewowych może mieć zmienną zawartość składników odżywczych. Cykliczne wylewy mogą prowadzić do dużych wahań w jakości paszy, przez co może być ona mniej stabilna pod względem zawartości białka, węglowodanów czy innych składników odżywczych. To z kolei może wpłynąć na efektywność karmienia zwierząt, a także na ich zdrowie, jeśli pasza nie będzie dostarczała odpowiednich ilości niezbędnych składników.
Pasza dobrej jakości oznacza jej wysoką wartość użytkową i odżywczą. Cechy użytkowe paszy to przede wszystkim jej bezpieczeństwo, czyli prawidłowa jakość mikrobiologiczna. Do najważniejszych zagrożeń mikrobiologicznych jakie mogą wystąpić w paszach należą bakterie i grzyby oraz produkowane przez nie toksyny. Większość mikroflory paszy pochodzi z jej zasadniczych składników, którymi są całe rośliny lub ich poszczególne elementy (nasiona, liście, łodygi, korzenie). Z kolei, na mikroflorę roślin decydujący wpływ ma mikroflora gleby, na której rośliny rosły, jej jakość, stosowane nawożenie, zamieszkujące tam zwierzęta (owady, ptaki, ssaki etc.) czy warunki klimatyczne.
Pasze stałe, takie jak siano czy słoma, mogą ulec zniszczeniu w wyniku zalania. Zawilgocenie, a następnie wysuszenie paszy sprzyja jej rozkładowi, utracie wartości odżywczych i pogorszeniu jakości. Pasza, która straciła swoje wartości odżywcze, nie tylko nie dostarcza niezbędnych składników pokarmowych, ale może także prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia trawienia czy osłabienie odporności organizmu zwierząt.
Korzyści płynące z pasz z terenów zalewowych
Tereny zalewowe, takie jak łąki i pastwiska zalewowe, mogą być źródłem wysokiej jakości pasz, zwłaszcza w okresach, kiedy gleba jest bogata w składniki odżywcze, a roślinność jest obfita. Woda z zalewów może przynieść substancje organiczne, takie jak składniki odżywcze i osady, które wzbogacają glebę. Może wpływać na wyższą jakość roślin rosnących w tych rejonach, co z kolei przełoży się na wartość odżywczą pasz. Roślinność z terenów zalewowych, zwłaszcza trawy, zioła i rośliny strączkowe, może zawierać większe ilości białka, witamin i minerałów, które są korzystne dla zwierząt.
Potencjalne zagrożenia związane z paszami z terenów zalewowych
Mimo że pasze z terenów zalewowych mogą mieć wartość odżywczą, ich stosowanie wiąże się również z pewnymi ryzykami, które mogą mieć wpływ na zdrowie zwierząt. Są to m.in.
- zanieczyszczenia chemiczne
Tereny zalewowe często są miejscem, gdzie gromadzą się różnorodne zanieczyszczenia, takie jak metale ciężkie (np. rtęć, kadm), pestycydy czy środki ochrony roślin. Te substancje mogą przedostać się do gleby i wód gruntowych, a w konsekwencji trafić do roślinności, która stanowi paszę. Spożycie zanieczyszczonej paszy przez zwierzęta może prowadzić do kumulacji toksyn w ich organizmach, co może wywołać problemy zdrowotne, w tym zaburzenia metabolizmu, choroby układu pokarmowego, a nawet zatrucia.
- zanieczyszczenie mikrobiologiczne
Obszary zalewowe mogą być również narażone na kontaminację mikrobiologiczną (skażenie danego materiału lub terenu obcymi czynnikami), zwłaszcza jeśli woda pochodzi z terenów rolniczych, miejskich lub przemysłowych. Bakterie, wirusy i pasożyty, takie jak Salmonella, E. coli czy Cryptosporidium, mogą występować w wodzie i w glebie, a następnie trafiać do roślinności. Po zebraniu paszy i jej spożyciu przez zwierzęta, może dojść do zakażeń, które mogą prowadzić do chorób przewodu pokarmowego u zwierząt hodowlanych, a także do zagrożenia dla ludzi, zwłaszcza w przypadku nieodpowiedniej obróbki mięsa.
- zanieczyszczenia przez substancje organiczne
Tereny zalewowe często pełnią rolę naturalnych filtrów, zatrzymując substancje organiczne, które są przetransportowane przez wodę. Chociaż część tych substancji może być korzystna dla gleby i roślin, nadmiar materii organicznej może prowadzić do rozwoju pleśni i grzybów, które mogą zanieczyścić paszę i stać się źródłem mikotoksyn. Grzyby wytwarzające mykotoksyny (np. aflatoksyny) mogą negatywnie wpływać na zdrowie zwierząt, prowadząc do problemów w wątrobie, układzie odpornościowym czy układzie nerwowym.
Powódź jako źródło zanieczyszczeń
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w przypadku powodzi. Woda powodziowa, oprócz substancji naturalnych, niesie ze sobą liczne zanieczyszczenia, które mogą poważnie wpłynąć na jakość pasz. Zalicza się do nich:
- Zanieczyszczenia komunalne: substancje chemiczne, ścieki, detergenty, oleje i inne substancje, które mogą pochodzić z terenów zalanych przez powódź.
- Zanieczyszczenia pochodzące z terenów przemysłowych: metale ciężkie, toksyczne chemikalia, rozpuszczone w wodzie substancje przemysłowe.
- Woda zawierająca odchody zwierzęce, ścieki oraz pozostałości z gospodarstw rolnych, które mogą zawierać patogeny i inne substancje zagrażające zdrowiu zwierząt i ludzi.
W efekcie, pasze zalane wodą powodziową mogą stać się nośnikami bakterii, wirusów oraz toksyn, co stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia zwierząt hodowlanych i bezpieczeństwa żywnościowego.
Najczęstsza zoonoza
Botulizm jest zespół objawów wywołany przez laseczki jadu kiełbasianego beztlenowe bakterie z rodzaju Clostridium (najczęściej Clostridium botulinum) i produkcja wrażliwych na temperaturę toksyn botulinowych (BoNTs) zależy od pH kiszonej paszy, które prawidłowo powinno wahać od 4 do 5. Toksyny botulinowe produkowane są przy pH wyższym niż 4,6. Kiszonki o zbyt wysokiej zawartości suchej masy stanowią potencjalne źródło BoNTs. Kiełkowanie spor C. botulinum i produkcję BoNTs w kiszonkach stymulują dodatkowo letnie upały. Gleba z terenów zalewowych, podmokłych może również być powodem obecności C. botulinum w kiszonkach.
W Polsce obserwuje się rocznie od kilku do kilkunastu ognisk botulizmu zwierząt. Zachorowania występują u bydła karmionego kiszonkami, rzadziej u koni karmionych kiszonką z traw. Obserwowane przypadki botulizmu bydła w Polsce obejmują zwykle od kilku do kilkunastu sztuk zwierząt w stadzie, co sugeruje ogniskowe występowanie patogenu i jego toksyn w kiszonkach, a w przypadku kiszonek z traw objawy choroby manifestują zwykle zwierzęta karmione paszą z tej samej beli. Choroba przebiega z objawami wiotkiego paraliżu mięśni szkieletowych, spowodowanego blokowaniem przewodnictwa nerwowo-mięśniowego. Porażenia zaczynają się najczęściej od mięśni głowy i mają charakter zstępujący. Objawy pojawiają się od 18 do 48 h po spożyciu karmy zanieczyszczonej BoNT (rzadziej od 6 h do 10 dni). U bydła pojawia się osłabienie języka, ślinotok, trudności w połykaniu, opadanie uszu, chwiejny i powolny chód, zaleganie, brak apetytu, zmniejszone napięcie skóry, obniżona temperatura, wysokie tętno i niskie pH krwi. Powikłaniem botulizmu może być zachłystowe zapalenie płuc. Nieleczony botulizm może prowadzić do śmierci w wyniku porażenia mięśni oddechowych.
Długofalowy wpływ na produkcję rolniczą
Warto również mieć na uwadze, że zbyt długie zalewanie terenów rolniczych może prowadzić do degradacji ekosystemów łąkowych i pastwiskowych, zmniejszając ich zdolność do regeneracji. Zalanie terenów rolniczych w wyniku powodzi może mieć długofalowy wpływ na produktywność ziemi. Nawet jeśli gleba zostanie oczyszczona z zanieczyszczeń, niektóre substancje chemiczne mogą utrzymywać się w glebie przez długi czas, wpływając na jakość przyszłych upraw. Dodatkowo, struktura gleby może ulec zmianie w wyniku nadmiernej wilgotności i zmniejszonej przepuszczalności, co utrudnia uprawę roślin paszowych.
Wnioski
Pasze z terenów zalewowych mogą stanowić wartościowy składnik diety zwierząt, zwłaszcza gdy są odpowiednio kontrolowane pod względem jakości i bezpieczeństwa. Jednak, jak w przypadku każdej paszy, istnieje szereg ryzyk związanych z jej pochodzeniem. Zanieczyszczenia chemiczne, mikrobiologiczne i zmieniający się skład roślinności mogą negatywnie wpłynąć na zdrowie zwierząt. Aby zminimalizować ryzyko, konieczne jest przeprowadzenie regularnych badań jakości pasz oraz przestrzeganie zasad odpowiedniej obróbki i przechowywania paszy, aby zapewnić zdrowie zwierząt oraz bezpieczeństwo konsumentów produktów pochodzących z hodowli. Długofalowe efekty powodzi obejmują degradację gleby oraz obniżenie jakości przyszłych upraw. Z tego powodu, zalane pasze należy szczegółowo ocenić przed ich wykorzystaniem, a obszary rolnicze narażone na zalanie wymagają starannego monitorowania i odnowienia, aby zminimalizować negatywne skutki dla rolnictwa.
Rozalia Kowal
SKN Żywienia Zwierząt
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Czytaj również:
Ubezpieczenie od powodzi: co rolnik powinien zrobić, żeby otrzymać pieniądze?
Pamiętaj, że dla kompleksowego zabezpieczenia gospodarstwa rolniczego warto zadbać o ubezpieczenie zarówno budynków, jak i pozostałego mienia, takiego jak maszyny rolnicze, zwierzęta czy plony, aby skutecznie chronić się przed skutkami losowych zdarzeń. Szczegóły oferty dostępne są na stronach TUW”TUW” ubezpieczenia budynków oraz ubezpieczenia mienia.
