Koła Gospodyń Wiejskich (KGW) to jedna z najstarszych form organizacji społecznych działających w Polsce. Pierwsza tego typu organizacja kobieca została powołana do życia na Pomorzu w 1866 roku jako „Towarzystwo Gospodyń”. Od 1918 roku organizacje kobiet wiejskich w Polsce przyjęły wspólną nazwę KGW. Kształtująca je samorządność, wynikała z oddolnych potrzeb, świadomości i ambicji ówczesnych reprezentantek elit środowisk kobiecych. Prowadząc działalność społeczną, kulturową i towarzyską, organizacja ta stała się pomocą we wdrażaniu zmian i innowacji na wsi. KGW organizowały pokazy, szkolenia, kursy, kształtowały światopogląd, budowały polską tożsamość oraz pełniły funkcję oporu względem polityki zaborców. W okresie PRl-u nastąpił gwałtowny rozkwit organizacji. Liczebność KGW wzrosła z ok. 8 tys. pod koniec lat 50-tych do ponad 35 tys. pod koniec lat 80-tych, by w czasie przemian ustrojowych ulec znacznemu ograniczeniu. Było to związane ze zmianami instytucjonalnymi, prawnymi oraz światopoglądowymi. W ostatnich latach, m.in. dzięki wsparciu z budżetu państwa, ich liczba na nowo zaczęła systematycznie wzrastać. W lipcu 2024 roku, zgodnie z wpisem do Centralnego Rejestru Informacji Gospodarczej, zarejestrowanych było 14,3 tys. KGW.
Liczba Kół Gospodyń Wiejskich wpisanych do Rejestru Centralnego Ośrodka
Informacji Gospodarczej
Teraźniejszość
Do 2018 roku KGW funkcjonowały na wsi na podstawie ustawy o społeczno-zawodowych organizacjach rolników oraz uchwalanych przez siebie regulaminów. Najczęściej wyodrębniały się one z funkcjonujących na wsi kółek rolniczych, zasiadając równolegle w ich organach statutowych. KGW mogły tworzyć także samodzielne, posiadające osobowość prawną kółka rolnicze. Przyjmowały także formę stowarzyszeń. Od 29 listopada 2018 roku ich podstawą prawną jest ustawa o Kołach Gospodyń Wiejskich. Koła działają na podstawie statutu, posiadają osobowość prawną i podlegają wpisowi do prowadzonego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Krajowego rejestru Kół Gospodyń Wiejskich. Obecnie procedowana zmiana ustawy ma na celu ujednolicenie pod względem formalno-prawnym przepisów regulujących funkcjonowanie
KGW oraz zasad udzielanej im pomocy publicznej.
Cel działania i misja
Przez dziesięciolecia wieś była miejscem w którym rola kobiet była mocno związana z domem i rodziną. Współczesne mieszkanki wsi są równocześnie aktywne zawodowo i społecznie. Te zrzeszone w KGW pielęgnują lokalne tradycje, przekazując je młodszym pokoleniom. Aktywnie uczestniczą w działalności instytucji społecznych i samorządowych realizując min. działania społeczno-wychowawcze, oświatowo-kulturalne czy gospodarczo-ekonomiczne. Działalność KGW związana jest z wszechstronnym rozwojem obszarów wiejskich, rozwojem postaw przedsiębiorczości i aktywizacji zawodowej kobiet, inicjowaniem działań na rzecz poprawy warunków ich życia i pracy na wsi, rozwijania form współdziałania i prowadzenia gospodarstw domowych czy reprezentacji interesów środowiska kobiet wiejskich wobec organów administracji publicznej. Współczesne KGW pełnią rolę małych, dobrze funkcjonujących lokalnych biznesów. Uczą mechanizmów rynkowych, kontaktu z klientem i inwestowania. Często prowadzone są przez aktywne, otwarte na innowacje i nowinki technologiczne młode kobiety, które chcą wyjść z domu, odsapnąć, zająć się czymś, co sprawia radość, pozwala rozwijać pasję. To również sposób na budowanie wieloletnich przyjaźni.
Pomoc publiczna i inne źródła dochodu
KGW wpisane do Rejestru Krajowego mogą korzystać z corocznego dofinansowania z budżetu państwa. W roku 2024 pomoc finansowa na realizację celów statutowych waha się od 8 tys. zł (KGW zrzeszające do 30 członkiń) do 10 tys. zł. (KGW zrzeszające ponad 75 członkiń). Budżet programu to 130 mln zł (z możliwością jego zwiększenia do końca roku do 150 mln zł). Wnioski o dofinansowanie składane są za pośrednictwem powiatowych biur ARiMR lub poprzez ePUAP do 30 września br. Przyznane środki należy jednak wykorzystać do końca 2024 roku. Wśród innych, poza pomocą publiczną, źródeł dochodów KGW wymienić należy: możliwość korzystania z darowizn, dotacji (także od gmin), nagrody z konkursów, zbiórki publiczne, składki członkowskie, działalność zarobkową (w tym także gospodarczą). KGW korzystają także z uproszczonej sprawozdawczości i ulg podatkowych.
