Hodowla bydła mlecznego w Polsce jest jednym z elementów, składających się na sektor rolnictwa. Jednocześnie jest ona jednym z filarów produkcji żywności wysokiej jakości. Postęp hodowli bydła mlecznego w Polsce jest skutkiem długoletnich działań hodowców i producentów mleka, którzy wspierani są nowoczesnymi technologiami oraz wiedzą specjalistyczną. Dzięki korzystaniu z wiedzy ekspertów i ciągłym doskonaleniu praktyk, producenci mleka osiągają sukcesy w zakresie wydajności. Problematyka chorób metabolicznych bydła stanowi istotne wyzwanie dla polskich hodowców, determinując zarówno efektywność produkcji, jak i dobrostan zwierząt. Choroby te są najczęściej wynikiem nieprawidłowego żywienia i wpływają negatywnie na zdrowie, produkcyjność zwierząt oraz jakość surowców pochodzenia zwierzęcego. Wzmożona produkcja mleka, intensywna selekcja genetyczna oraz nowoczesne praktyki żywieniowe stawiają przed hodowcami wyjątkowe wyzwania w zarządzaniu zdrowiem stada.
Choroby metaboliczne krów mlecznych
Hodowla bydła mlecznego w Polsce jest jednym z elementów, składających się na sektor rolnictwa. Jednocześnie jest ona jednym z filarów produkcji żywności wysokiej jakości. Postęp hodowli bydła mlecznego w Polsce jest skutkiem długoletnich działań hodowców i producentów mleka, którzy wspierani są nowoczesnymi technologiami oraz
wiedzą specjalistyczną. Dzięki korzystaniu z wiedzy ekspertów i ciągłym doskonaleniu praktyk, producenci mleka osiągają sukcesy w zakresie wydajności. Problematyka chorób metabolicznych bydła stanowi istotne wyzwanie dla polskich hodowców, determinując zarówno efektywność produkcji, jak i dobrostan zwierząt. Choroby te są najczęściej wynikiem nieprawidłowego żywienia i wpływają negatywnie na zdrowie, produkcyjność zwierząt oraz jakość surowców pochodzenia zwierzęcego. Wzmożona produkcja mleka, intensywna selekcja genetyczna oraz nowoczesne praktyki żywieniowe stawiają przed hodowcami wyjątkowe wyzwania w zarządzaniu zdrowiem stada.
Choroby metaboliczne u krów mlecznych są powszechne i mogą mieć znaczący wpływ na ich zdrowie, dobrostan oraz wydajność produkcyjną. Oto kilka kluczowych chorób metabolicznych, które mogą wystąpić u krów mlecznych:
Ketoza jest schorzeniem metabolicznym, występującym u krów w okresie kilku dni do kilku tygodni po porodzie. Czynnikami, które sprzyjają ketozie są niedobory lub mniejsze wchłanianie prekursorów węglowodanów, przy jednoczesnej dużej przemianie glukozy w laktozę zachodzącej w gruczole mlekowym. Ketozę pogłębiają zarobaczenia, niedobory mineralne i zaburzenia trawienne. Ketoza wywołana jest skarmianiem ketogennych pasz, np. kiszonek, które zawierają duże ilości kwasu masłowego. W okresie kilku dniu bądź kilku tygodni po porodzie można zaobserwować brak apetytu, zaparcia, osowienie, widoczny spadek masy ciała oraz spadek produkcji mleka. W celu uniknięcia pojawienia się ketozy warto wprowadzić przed porodem oraz po porodzie wysokoenergetyczne dawki pokarmowe. Dodatkowo trzeba zapewnić krowom ruch i nie dopuścić do nadmiernego wychudzenia lub otłuszczenia przed porodem. W okresie okołoporodowym warto mieć na uwadze uwzględnienie w dawce pokarmowej pasze najlepszej jakości. Unikanie kiszonek złej jakości i częste badania testowe moczu lub mleka na zawartość związków ketonowych krów mlecznych w okresie okołoporodowym i szczycie laktacji pozwolą podjąć natychmiastowe leczenie podejrzanych o chorobę krów. Warto profilaktycznie ze strony hodowców w okresie szczytu laktacji podawać preparaty, które w swoim składzie zawierają glicerol, propioniany i glikol propylenowy.
Hipokalcemia poporodowa jest kolejnym problemem metabolicznym znanym już od kilkunastu lat w środowisku hodowców bydła mlecznego. Najczęściej dotyczy ona wysokowydajnych stad bydła mlecznego, u których pojawiają się zaburzenia w gospodarce wapnia i fosforu w okresie okołoporodowym. Do niedawna uważano, że to zaburzenie jest problemem głównie u krów wieloródek, bowiem prawdopodobieństwo ukazania się choroby jest większe u krów starszych i rośnie wraz z kolejnymi laktacjami, bo przyswajalność wapnia i innych mikro- i makroelementów spada wraz z wiekiem. Hipokalcemia ma charakter postępujący, jej ostatnim stadium, z którym najczęściej zmagają się hodowcy, zootechnicy i lekarze weterynarii jest zaleganie poporodowe. Objawy zbyt niskiego stężenia wapnia w surowicy krwi to m.in: spadek apetytu i niechętne podchodzenie do stołu paszowego, a tym samym małe pobieranie paszy w początkowym okresie laktacji, osłabienie, powoduje zataczanie się w trakcie ruchu, zmniejszenie ilości wydalanego kału, drżenie mięśni, głowy i kończyn, rozszerzone źrenice, utrudnione wodzenie za światłem oraz zimne uszy. Jedną z przyczyn hipokalcemii jest nieprawidłowe żywienie mineralne krów w okresie
zasuszenia, które powoduje brak równowagi anionowo-kationowej dawki pokarmowej. Przeciwdziałać pojawieniu się hipokalcemii można poprzez poprawne żywienie w zasuszeniu. Warto też, kontrolować prawidłowy poziom równowagi kationowo-anionowej.
Kwasica żwacza to najczęstsze schorzenie metaboliczne występujące w wysokoprodukcyjnych stadach bydła mlecznego. Wyróżniane są dwa rodzaje kwasicy – ostra, która występuje sporadycznie w stadach krów mlecznych i podostra, będąca szeroko rozpowszechnioną chorobą. Główną przyczyną kwasicy jest nadmierne pobranie łatwo fermentujących węglowodanów, które powoduje gwałtowny spadek pH w żwaczu, prowadząc do wystąpienia ostrej postaci kwasicy. Do czynników środowiskowych sprzyjających powstaniu kwasicy zaliczamy: stres cieplny, nadmierne zagęszczenie zwierząt w oborze skutkujące zwiększoną rywalizacją o dostęp do pasz, oddzielne skarmianie poszczególnych typów pasz, ograniczenie bądź opóźnienia w dostępie do paszy, niewystarczające przystosowanie zwierząt do łatwo fermentujących pasz. Objawy kliniczne kwasicy podostrej obejmują pogorszenie apetytu, spadek wydajności, ograniczenie trawienia włókna pasz, obniżenie zawartości tłuszczu w mleku, szarawą biegunkę z pęcherzykami powietrza, wzdęcia żwacza, większą liczbę leżących krów i niechęć do wstawania. Powikłania obejmują także problemy z kończynami, takie jak ochwat bydła i ropnie racic. Ze względu na nieswoiste objawy, trudności w diagnozowaniu i zmniejszoną produkcję mleka, podostra kwasica żwacza jest dużym problemem ekonomicznym w hodowli bydła mlecznego. Zapobieganie kwasicy podostrej polega głównie na ograniczeniu skarmiania gwałtownie fermentujących węglowodanów, dbałości o właściwą strukturę dawki pokarmowej, zapewnienia swobodnego i jednoczesnego dostępu do pasz wszystkim krowom w stadzie, stosowania dodatków buforujących i stopniowym przyzwyczajaniu zwierząt do dawek zawierających znaczną ilość pasz treściwych.
Kolejną przypadłością z którą zmagają się hodowcy przy hodowli bydła mlecznego jest przemieszczenie trawieńca. Przemieszczenie trawieńca jest schorzeniem nie tylko krów
mlecznych, ale także krów niskowydajnych, jałówek, a nawet buhajów. Najczęściej występuje jednak u krów wysokowydajnych. Głównym okresem w którym krowy narażone są przemieszczenie trawieńca jest początek laktacji, gdyż objawy tego schorzenia mogą pojawić się do 3 tygodni po porodzie. Najczęściej pojawiającym się jest lewostronne przemieszczenie trawieńca, rzadziej występuje prawostronne przemieszczenie ze skrętem (w lewo lub w prawo) i rozszerzeniem trawieńca z zatkaniem treścią. Lewostronne przemieszczenie trawieńca jest to proces patologiczny, ponieważ żołądek właściwy zmienia swoje fizjologiczne położenie w lewą stronę – pomiędzy ścianę jamy brzucha a żwacz. Przyczyny tego przemieszczenia nie są jeszcze znane, jednak wiadome są okoliczności ryzyka z jakim powiązane jest lewostronne przemieszczenie. Najczęściej do przemieszczenia trawieńca dochodzi po porodzie. Objawami, po których rozpoznamy pierwsze symptomy lewostronnego przemieszczenia trawieńca jest utrata apetytu, krowy nie przeżuwają. Dochodzi do zahamowania motoryki układu pokarmowego. Skutkuje to spadkiem wydajności mlecznej i masy ciała. Ilość wydalanego kału spada i ma on konsystencję luźnej biegunki. Zwierzęta stają się apatyczne i częściej leżą, co może pogorszyć ich stan. Prawostronne przemieszczenia trawieńca ukazuje się sporadycznie niż lewostronne. W przeciwieństwie do drugiego rodzaju przemieszczenia objawy są bardziej zaznaczone, ponieważ w następstwie przemieszczenia częstokroć dochodzi do rozwoju skrętu trawieńca. Będąc świadomym na jakim podłożu dochodzi do przemieszczenia trawieńca, należy pomyśleć się nad sposobem ich zapobieganiem. Na wstępie należałoby usunąć z żywienia pasze o złej jakości czyli złej jakości kiszonki oraz siano. Krowy powinny dostawać prawidłowo zbilansowaną dawkę pokarmową o właściwej proporcji paszy objętościowej do treściwej. Podawana pasza musi się wyróżniać się poprawną strukturą, z uniknięciem zbytniego rozdrobnienia komponentów, bowiem pogorszenie struktury prowadzi do złego funkcjonowania i wypełnienia żwacza, gorszej jego motoryki, a w konsekwencji przemieszczenia trawieńca. Nie można także zmieniać gwałtownie dawki pokarmowej. Trzeba pamiętać, aby na kilka dni przed porodem, zadać krowom na pierwszy odpas możliwie dużo paszy objętościowej. Warto również w okresie okołoporodowym jak i po porodzie zapewnić krowom siano dobrej jakości, co również przyczyni się do lepszego wypełnienie żwacza przekładając się na poprawną stymulację motoryki przedżołądków oraz trawieńca. W celu wypełnienia żwacza, tak aby trawieniec nie wypełnił pustki po macicy z cielęciem warto podać krowie do picia 50 l ciepłej wody z pójłem poporodowym.
Zapobieganie chorobom metabolicznym
Podstawową, codzienną profilaktyką chorób metabolicznych jest przede wszystkim dbałość o poprawnie zbilansowaną, dobrze skonstruowaną i zadaną dawkę pokarmową, oraz stosowanie wysokiej jakości pasz, głównie objętościowych, o wysokiej wartości pokarmowej.
Kontrola przeżuwania, badanie struktury TMR-u i ocena strawności dawki pokarmowej to kluczowe czynności kontrolne, które powinny być wykonywane przez doradców żywieniowych podczas wizyt w gospodarstwie. Są one proste zarówno w wykonaniu, jak i interpretacji ich wyników. Te obowiązkowe czynności zalecane są nie tylko hodowcom stosującym system żywienia TMR, ale także każdemu rolnikowi zajmującemu się hodowlą lub chowem bydła.
Aleksandra Grzelczyk
SKN Żywienia Zwierząt
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
