Alpaka – ten pochodzący z Ameryki Południowej gatunek ssaka z rodziny wielbłądowatych, zyskuje coraz większą popularność na całym świecie. Szacuje się, że początki jego udomowienia nastąpiły około 6000 lat temu. Zwierzęta te przez wiele lat traktowane były jako skarb narodowy Peru. Ich cenna wełna zwana także “runem bogów”, była niegdyś przeznaczona jedynie dla królewskiego rodu Inków. Inkowie wierzyli, iż alpaki podarowała im Matka Ziemia i że posiadają one nadnaturalne moce. Dzisiaj alpaki budzą zainteresowanie wielu hodowców. Nie tylko ze względu na swój wygląd czy łagodny charakter, ale również łatwość przystosowywania się do warunków środowiskowych oraz możliwość prowadzenia zrównoważonej działalności gospodarczej. Te urocze stworzenia o miękkim futrze stanowią wielką atrakcję dla turystów i miłośników natury. Wyróżniamy dwie rasy – huacaya oraz suri. W Polsce dominuje huacaya, która stanowi około 95% pogłowia.
Alpaki – hodowla, żywienie, choroby
Alpaka – ten pochodzący z Ameryki Południowej gatunek ssaka z rodziny wielbłądowatych, zyskuje coraz większą popularność na całym świecie. Szacuje się, że początki jego udomowienia nastąpiły około 6000 lat temu. Zwierzęta te przez wiele lat traktowane były jako skarb narodowy Peru. Ich cenna wełna zwana także “runem bogów”, była niegdyś przeznaczona jedynie dla królewskiego rodu Inków. Inkowie wierzyli, iż alpaki podarowała im Matka Ziemia i że posiadają one nadnaturalne moce. Dzisiaj alpaki budzą zainteresowanie wielu hodowców. Nie tylko ze względu na swój wygląd czy łagodny charakter, ale również łatwość przystosowywania się do warunków środowiskowych oraz możliwość prowadzenia zrównoważonej działalności gospodarczej. Te urocze stworzenia o miękkim futrze stanowią wielką atrakcję dla turystów i miłośników natury. Wyróżniamy dwie rasy – huacaya oraz suri. W Polsce dominuje huacaya, która stanowi około 95% pogłowia.
Hodowla i warunki utrzymania
Alpaki są zwierzętami stadnymi. W grupie budują ze sobą relacje, są spokojne i szczęśliwe. Samotność może doprowadzić do przewlekłego stresu, zaburzeń behawioralnych, a nawet ciężkich chorób. Zakładając hodowlę alpak, należy zakupić co najmniej trzy osobniki. Samce i samice nie powinny przebywać ze sobą na co dzień, dlatego warto zadbać o odpowiednie zagospodarowanie terenu dla obu płci lub w przypadku większej hodowli – dla każdej grupy technologicznej. Miejsce, w którym hodowane są alpaki nazywa się alpakarnią. Aby uzyskać zgodę na jej budowę, należy złożyć odpowiedni wniosek do urzędu gminy lub miasta. Alpakarnia powinna spełniać wszystkie wymagane normy, aby zapewnić zwierzętom dobrostan i jak największy komfort życia. Przede wszystkim powinna być umiejscowiona z dala od miejskiego zgiełku, gwarantując zwierzętom spokojne i ciche otoczenie. Najlepszym rozwiązaniem dla alpak będą boksy ze słomą, wiaty lub drewniane chatki, w których będą mogły spać i odpoczywać. Zalecana przestrzeń dla jednego osobnika to 5-10 metrów kwadratowych. Dodatkowo, pomieszczenia inwentarskie powinny być dobrze oświetlone oraz wyposażone w system wentylacyjny, a także posiadać część magazynową, paszową oraz sanitarno-pielęgnacyjną. Dużym ułatwieniem w utrzymywaniu czystości boksów jest fakt, że alpaki preferują wypróżnianie się w jednym miejscu. Odchody zazwyczaj usuwane są raz w tygodniu w okresie wiosenno-letnim, natomiast w okresie jesienno-zimowym raz w miesiącu, po czym boks jest dokładnie sprzątany i dezynfekowany. Bardzo ważny jest dostęp do wybiegu, który umożliwia naturalne zachowania stadne alpak oraz aktywność fizyczną, co wpływa pozytywnie na ich samopoczucie i zdrowie. Dotyczy to również okresu zimowego – alpaki uwielbiają tarzać się w śniegu. Pastwisko powinno być ogrodzone, aby zapewnić bezpieczeństwo oraz uniemożliwić im ucieczkę lub wtargnięcie drapieżników. Według podręczników do hodowli, na 1 ha użytków zielonych może paść się od 10 do 14 osobników. Zwierzęta powinny mieć stały dostęp do wody. Mimo stosunkowo łatwego przystosowywania się do warunków środowiskowych pasące się alpaki potrzebują schronienia – na przykład w postaci drzew. Ich gęste runo skutecznie chroni przed zimnem, gorzej niestety radzą sobie z ekstremalnymi letnimi temperaturami, mogącymi doprowadzić do stresu cieplnego i przegrzania organizmu, które niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne.
Rozród
Alpaki osiągają dojrzałość płciową około 18 miesiąca życia. Samce dopuszczane są do rozrodu w wieku 2-3 lat, samice po ukończeniu 2 lat. Ruja występuje cały rok, ciąża trwa około 345 dni i kończy się narodzinami jednego młodego. Alpaki najczęściej rodzą się w okresie od maja do sierpnia. Aby sprawdzić czy samica jest w ciąży, oprócz badania USG, wykorzystuje się również metodę behawioralną. Jest to bardzo ciekawy sposób na poznanie stanu naszej klaczy. Do jej zagrody wprowadza się samca i obserwuje jej reakcję. Jeśli nie jest w ciąży prawdopodobnie usiądzie, natomiast gdy jest ciężarna – opluje samca. Zbliżający się poród można rozpoznać po niespokojnym zachowaniu samicy, gdy częściej zmienia pozycję lub izoluje się od stada. Wydzielanie śluzu jest sygnałem nadchodzących narodzin. Po narodzinach, młode alpaki są często owinięte cienką błoną, którą należy delikatnie usunąć, a kikut pępowiny zdezynfekować przy użyciu jodyny.
Żywienie
Zapewnienie alpakom prawidłowej diety jest kluczowe dla ich zdrowia i dobrostanu. Odpowiednie żywienie wpływa nie tylko na kondycję fizyczną, ale również na aspekty behawioralne, jakość okrywy włosowej, funkcje rozrodcze i rozwój młodych. Alpaki są przeżuwaczami, posiadającymi trzykomorowy żołądek, co czyni je zdolnymi do przetwarzania diety roślinnej. Warto jednak pamiętać, że ich układ pokarmowy jest bardzo wrażliwy i wymaga szczególnej ostrożności w dobieraniu odpowiedniej paszy. Dlatego często zaangażowani hodowcy kontaktują się z dietetykiem w celu ustalenia jadłospisu dla ich podopiecznych. W większości hodowli, podstawą jest pastwisko oraz siano. Zwierzęta powinny mieć stały dostęp do wody, a także do lizawki. Obecnie produkowane są specjalistyczne karmy dla tych zwierząt, które jednak budzą wśród hodowców niemałe kontrowersje, a nawet wywołują spory. Najczęściej występują w formie pelletu i są zalecane ze względu na zawartość witamin i minerałów, zaspokajających zapotrzebowanie alpak na poszczególne składniki pokarmowe. Rodzaj i ilość pokarmu zależy przede wszystkim od grupy technologicznej zwierzęcia i jego zapotrzebowania, a także od pory roku i czynników atmosferycznych. Na przykład w okresie zimowym podaje się więcej pasz objętościowych bogatych w białko i więcej składników odżywczych niż latem. Klaczom ciężarnych i osobnikom słabszym zaleca się dodatkowo podawanie sieczki z lucerny. Nowonarodzone młode, nazywane “cria”, w ciągu dwóch godzin od porodu powinno spożyć siarę, aby zbudować silny układ immunologiczny. Siara zawiera niezbędne przeciwciała wspomagające organizm w walce z infekcjami. Pierwsze cztery tygodnie życia cria, kiedy to mleko matki stanowi podstawę żywienia, to okres najintensywniejszego wzrostu. W przypadku gdy matka produkuje za mało mleka, należy zaopatrzyć się w preparaty mlekozastępcze, aby umożliwić młodemu prawidłowy rozwój i przyrost. Młode odsadzane są po 6 miesiącu życia, natomiast termin wprowadzenia pasz do diety w dużej mierze zależy od hodowcy. Dzienna dawka pokarmowa dla dorosłych alpak powinna stanowić około 1,5% ich masy ciała, a w przypadku samic ciężarnych, w początkowym okresie laktacji oraz samców reproduktorów nawet 2,5%. Zalecana zawartość białka w suchej masie waha się w granicach 8-18%, natomiast błonnika 25-30%. Według hodowców najchętniej spożywanym pokarmem jest siano typu timothy, siano z lucerny oraz z trawy bermudzkiej. Alpaki nie pogardzą również owocami i warzywami takimi jak marchewka, jabłko czy dynia w formie przekąski. Jak często karmić alpaki? Najlepiej jest robić to rano, zaraz po wschodzie słońca i zacząć dzień od dobrej jakości siana lub paszy specjalistycznej. W ciągu dnia zwierzęta najczęściej przebywają na pastwisku spożywając trawy oraz zioła. Wieczorem, podobnie jak rano podaje się siano. To również dobry czas na podanie dodatkowych suplementów i witamin.
Choroby i profilaktyka
Sporym wyzwaniem jest utrzymanie zdrowia stada. Dobrze zaopiekowane i prawidłowo żywione alpaki mogą dożyć nawet 20 lat. Mimo wszystko to zwierzęta podatne na wiele niebezpiecznych chorób. Niektóre alpaki mają tendencję do ukrywania złego samopoczucia, dlatego bardzo ważne są badania profilaktyczne, regularne szczepienia czy też ocena BCS w odstępie 2-4 tygodni, która pomoże nam ocenić kondycję zwierzęcia. Choroby dzielimy na pasożytnicze oraz infekcyjne. Oto kilka najważniejszych, o których powinniśmy wiedzieć hodując alpaki.
- Zakaźne zapalenie jelit. Posiada trzy stopnie zaawansowania, spowodowane przez trzy różne patogeny. Pierwszy stopień to biegunka bakteryjna, wywołana przez bakterie z rodzaju Clostridium, częściej występująca u otyłych zwierząt. Kolejna postać to biegunka spowodowana przez bakterie Escherichia coli, zazwyczaj dotykająca młode, których matki produkują niewiele mleka. Ostatnia forma to zakaźne zapalenie jelit wywołane przez kokcydiozę (Eimeria), występujące zazwyczaj u alpak w wieku dwóch miesięcy. Oprócz biegunki występują zaparcia, podwyższona temperatura ciała, nerwowość, odchylenie głowy do tyłu, opuchnięty brzuch i ciemne zabarwienie odchodów. Zapobieganie polega na karmieniu ciężarnych samic wysokojakościową paszą, usuwaniu regularnie odchodów, co ogranicza ryzyko zakażenia, oraz stosowaniu antybiotyków tylko w skrajnych przypadkach ciężkiego zapalenia.
- Rachityzm (krzywica). Powodowana przez wysoki niedobór witaminy D i niski poziom fosforu we krwi. Skutkuje deformacjami kończyn, a także zahamowaniem wzrostu i rozwoju.
- Mogą występować zewnętrznie i wewnętrznie. Pojawiają się w wyniku zakażenia bakterią, najczęściej gronkowcem.
- Gruźlica. Jedna z groźniejszych chorób dla alpak wywoływana przez bakterie Mycobacterium bovis – prątek bydlęcy. Przenosi się drogą kropelkową, zazwyczaj poprzez kontakt z bezobjawowym nosicielem. Choroba jest trudna do wyleczenia i bardzo często kończy się śmiercią. Objawy gruźlicy u alpak to: gorączka, brak energii, chudnięcie, mały apetyt, trudności z oddychaniem, kaszel i śluzowaty wysięk z nosa.
Hodowcy nie zawsze są w stanie uniknąć każdej choroby. Mogą jedynie starać się im zapobiegać. W przypadku niektórych jednostek chorobowych może się to okazać dużo łatwiejsze. U alpak dość często można spotkać się na przykład z zapaleniem spojówek, co jest skutkiem tarzania się w piasku. Warto więc profilaktycznie przemywać im oczy. Dodatkowo, jak wspomniano wcześniej- poważnym problemem może okazać się stres cieplny. Jego objawy to m.in. apatia, nadmierne ślinienie, przyspieszone tętno czy brak apetytu. Aby tego uniknąć, alpaki powinny mieć stały dostęp do wody oraz możliwość schronienia się przed słońcem w chłodniejszych pomieszczeniach. Wybierając pastwisko, należy zwrócić też uwagę czy nie rosną na nim trujące rośliny mogące doprowadzić do poważnych zatruć pokarmowych. Jedną z najważniejszych zasad profilaktyki są jednak szczepienia – szczególnie przeciw wirusowi paragrypy i błonicy. Pierwsza dawka przeciwko paragrypie powinna być podana, gdy alpaka ma około 3 miesiące, a następne dawki co roku. Szczepienie przeciwko błonicy należy wykonać, gdy zwierzę osiągnie 6 miesięcy, a później co 3 lata. Dodatkowe szczepienia mogą być zalecane w zależności od regionu i warunków utrzymania.
Czy warto?
Hodowla alpak wymaga odpowiedniej wiedzy i troski ze strony hodowców. Pomimo wyzwań związanych z opieką zdrowotną czy rozrodem, zwierzęta te stanowią ciekawą alternatywę dla tradycyjnych form hodowli zwierząt, przynosząc nie tylko korzyści gospodarcze, ale również radość z kontaktu z tymi wyjątkowymi stworzeniami.
Oktawia Pożarska
SKN Żywienia Zwierząt
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
