Wirusowa biegunka bydła
Wirusowa biegunka bydła (BVD — bovine viral diarrhoea virus, BVDV) jest zakażeniem wirusowym o dużym znaczeniu gospodarczym dla hodowli bydła mlecznego i mięsnego. Chorobę wywołuje wirus BVD należący do rodziny Flaviviridae, rodzaju Pestivirus; wyróżnia się jego dwa główne genotypy (BVDV-1, BVDV-2). Jest szeroko rozpowszechniony globalnie i stanowi ważny czynnik w tzw. kompleksach chorób oddechowych oraz reprodukcyjnych bydła, powodując znaczące straty ekonomiczne w produkcji mleka i mięsa. Przewlekłe źródła zakażenia stanowią zwierzęta PI czyli takie, które wydzielają wirusa przez cały okres życia i są głównym rezerwuarem zakażenia w stadzie.
Etiologia i patogeneza
BVDV jest wirusem RNA o wysokiej zmienności genetycznej a zakażenie może przebiegać jako ostre (krótkotrwała wiremia i serokonwersja) albo prowadzić do urodzeń cieląt trwałe zakażonych (PI) w wyniku ekspozycji płodu w określonym oknie 40–120 dni ciąży. Trwale zakażone osobniki są immunotolerantne wobec izolowanego szczepu i stanowią kluczowy element transmisji wewnątrz stada i między stadami.
Objawy kliniczne i konsekwencje w stadzie
W przypadku ostrego zakażenia BVD do kluczowych objawów należą: gorączka, brak łaknienia, biegunka, spadek laktacji. Niektóre osobniki przechodzą infekcję bezobjawowo, ale w tym czasie mogą zarażać inne zwierzęta. Dla zakażenia reprodukcyjnego będą to: poronienia, martwe płody, wrodzone wady/anomalie. U cieląt zaobserwować będzie można opóźniony wzrost i zwiększoną śmiertelność. Cielęta PI są największym źródłem zakażeń w stadach. Często wyglądają zdrowo, ale po kilku miesiącach mogą zachorować na tzw. chorobę błon śluzowych objawiająca się biegunką, owrzodzeniami i wysoką śmiertelnością. Długofalowe skutki to obniżenie wydajności mlecznej, pogorszenie wskaźników reprodukcji (płodność, wskaźnik odchowu cieląt) oraz zwiększone koszty leczenia i bioasekuracji. W praktyce ekonomicznej wykazano, że niewykryte stada z PI generują stałe straty finansowe i epidemiologiczne ryzyko dla regionu.
Diagnostyka
W celu wykrycia BVD w stadzie stosuje się diagnostykę opartą na wykrywaniu antygenów/kwasu nukleinowego (RT-PCR, ELISA antygenu) — szczególnie u cieląt i podejrzanych osobników. Przeprowadzane są również badania serologiczne (ELISA przeciwciał) do oceny statusu stada. W celu identyfikacji zwierząt PI zaleca się testowanie dwóch próbek, które są czasowo oddzielone od siebie lub testowanie młodych cieląt z użyciem badań antygenowych. Monitoring serologiczny pomaga wyznaczyć status stada (wolne, endemiczne, zakażone z PI).
Występowanie i straty w Polsce
Badania przeprowadzone na populacji krów mlecznych w Polsce wykazały istotne rozpowszechnienie przeciwciał przeciw BVDV na poziomie stad. Jedna z analiz przeprowadzona na próbie 354 stad wskazała, że blisko 33% stad miało pozytywny status serologiczny (lata badań 2010-2019), co odzwierciedla szeroką obecność wirusa w gospodarstwach. Aktualne programy i badania regionalne wykazują natomiast zmienność między województwami i typami produkcji (mniejsze stada rodzinne vs. duże fermy). W Polsce realizowany był — i jest nadal promowany — dobrowolny program zwalczania BVD MD (programy 2018–2023 oraz komunikaty Głównego Lekarza Weterynarii zachęcające do przystąpienia) mający na celu identyfikację i eliminację PI oraz poprawę statusu zdrowotnego stad.
Prawo, ubój, zakazy przemieszczania i odszkodowania
Polska wprowadziła krajowy dobrowolny program zwalczania BVD MD (rozporządzenie MRiRW i informacje GLW), co oznacza, że większość działań w praktyce ma charakter programów dobrowolnych, choć wymagania sanitarne i zasady przemieszczania zwierząt pozostają regulowane. Zgodnie z obowiązującymi krajowymi przepisami prawnymi wirusowa biegunka bydła to choroba zakaźna objęta obowiązkiem rejestracji. W przypadku stwierdzenia ognisk chorób objętych obowiązkiem zwalczania mogą być wprowadzane restrykcje przemieszczania, obowiązki uboju zwierząt zakażonych lub podejrzanych oraz sanitarne środki zapobiegawcze (zależnie od decyzji służb weterynaryjnych). Programy dobrowolne BVD w Polsce zwykle przewidują procedury eliminacji PI i ograniczeń handlu związanych ze statusem stada. W polskim prawem o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych istnieje możliwość wypłaty odszkodowania za zwierzęta poddane utylizacji na polecenie Inspekcji Weterynaryjnej w związku ze zwalczaniem chorób zakaźnych.
Podsumowanie
Wirusowa biegunka bydła jest istotnym problemem zdrowia zwierząt i ekonomiki hodowli w Polsce. Kluczowe dla kontroli są: identyfikacja i eliminacja osobników PI, utrzymanie wysokiego poziomu bioasekuracji oraz skoordynowane programy monitoringu na poziomie stada i regionu. Regulacje prawne umożliwiają podejmowanie działań nadzorczych, a także w określonych przypadkach wypłatę odszkodowań za przymusowy ubój. W Polsce przeważają programy dobrowolne, zachęcające hodowców do dobrowolnej eliminacji źródeł zakażenia. Eliminacja zwierząt PI, stosowanie szczepień i przestrzeganie zasad bioasekuracji to najskuteczniejsze metody ochrony stad. Dążenie do uzyskania statusu kraju wolnego od BVD przyniosłoby Polsce korzyści nie tylko ekonomiczne, ale i wizerunkowe w ramach europejskiego rynku mleka i mięsa.
