Salmonellozy u drobiu wywoływane są przez bakterie z rodzaju Salmonella należącego do rodziny Enterobacteriaceae, Gram-ujemnych, względnie beztlenowych pałeczek rezydujących w komórkach zarażonego organizmu. Dla drobiu najbardziej charakterystyczne są bakterie S. Pullorum i S. Gallinarum, które nie stanowią zagrożenia dla ludzi i innych zwierząt. Najczęstszą przyczyną występowania salmonelloz są mikroorganizmy z gatunku S. enterica. Wyróżnia się setki serotypów, z których najbardziej niebezpieczne dla zwierząt i zdrowia publicznego są S. Enteritidis i S. Typhimurium, które w Polsce stanowią najczęstszą przyczynę zatruć pokarmowych u ludzi. Charakterystyczną cechą tych bakterii jest ich długi czas przebywania w środowisku: ok. 1 roku w glebie i kilka miesięcy w pomieszczeniach gospodarskich oraz wodzie.
Przyczyny występowania chorób
Istnieje wiele możliwych dróg zakażenia bakteriami z rodzaju Salmonella. W znacznej ilości przypadków do przedostania się mikroorganizmów do stada ptaków dochodzi w wyniku zaniedbań ze strony hodowcy. Drób najczęściej zaraża się salmonellozami przez przewód pokarmowy. Pałeczki Salmonella mogą znaleźć się w paszy, której komponenty nie zostały poddane obróbce termicznej w odpowiednio wysokiej temperaturze. Inne źródła zakażeń to:
- sprzęt i wyposażenie fermy;
- pojazdy;
- ludzie (pracownicy obsługi, osoby odwiedzające fermę);
- ściółka;
- inne zwierzęta mogące znajdować się na terenie fermy (gospodarskie, towarzyszące, dzikie, np.: gryzonie);
- zakażone pisklęta jednodniowe (zakażenie pionowe – ze stada rodzicielskiego na potomstwo).
Najbardziej niebezpieczna dla ptaków jest salmonelloza bezobjawowa. Ze względu na trudności w jej wykryciu bakteria może być rozsiewana bardzo długo na znaczną liczbę zwierząt, co wpływa na szybkie rozprzestrzenianie się choroby.
Objawy chorób wywoływanych przez bakterie rodzaju Salmonella
Salmonellozy to choroby dotykające głównie układu pokarmowego ptaków, dlatego podstawowe objawy to osłabienie organizmu, biegunka, a także ropne zapalenie spojówek. W większości przypadków, na zakażenia bakteriami znajdującymi się w paszy najbardziej narażone są zwierzęta młode, ze względu na brak dobrze rozwiniętej mikroflory jelitowej. Zarażenie prowadzi do bardzo szybkiego i masowego namnażania się bakterii w przewodzie pokarmowym. Wśród dorosłych osobników może dochodzić do powstawania stanu zapalnego jelita i rozległych uszkodzeń jego tkanek. Wskutek zakażenia dróg rodnych, w szczególności jajowodu, może dochodzić do przekazywania drobnoustrojów na pisklęta.
Metody zapobiegania zakażeniom
Ze względu na występowanie wielu dróg możliwego zakażenia bakteriami z rodzaju Salmonella, aby uniknąć zachorowań strategia zarządzania stadem i program biobezpieczeństwa powinny być równie wszechstronne. Aby uniknąć zakażeń, konieczne jest:
- przestrzeganie reżimu sanitarnego przez pracowników fermy;
- dbanie o higienę pojazdów wjeżdżających na teren gospodarstwa;
- odpowiednia dezynfekcja wykorzystywanych w produkcji pomieszczeń, maszyn, urządzeń;
- unikanie wizyt na fermie osób niezwiązanych bezpośrednio z produkcją;
- systematyczne badanie próbek paszy i wody podawanej ptakom do spożycia;
- zapewnienie poprawnych warunków zoohigienicznych w pomieszczeniach inwentarskich, m.in.: częsta wymiana ściółki, utrzymanie właściwej temperatury i wilgotności powietrza, odpowiednia wentylacja;
- stosowanie zasady “cały kurnik pełen, cały kurnik pusty”;
- dbanie o higienę jaj wylęgowych;
- ograniczenie kontaktu gryzoni i dzikich ptaków z paszą i wodą.
Ważnym elementem walki z chorobą jest zapobieganie jej wystąpieniu. Oprócz wyżej wymienionych sposobów, na rynku dostępne są także różnego rodzaju szczepionki dla kurcząt i indycząt. W przypadku masowej produkcji, największym zainteresowaniem producentów cieszą się preparaty podawane z wodą do picia.
Krajowe programy zwalczania salmonelloz
Salmonelloza jest zoonozą, czyli chorobą przenoszoną ze zwierząt na ludzi. Ze względu na to, prawo nakazuje zwalczanie jej z urzędu. Ścisłej kontroli podlegają jedynie gospodarstwa, które nie prowadzą hodowli na własny użytek, a otrzymują z niej zyski. W polskim prawie istnieje 5 krajowych programów zwalczania bakterii Salmonella mających znaczenie dla zdrowia publicznego:
- w stadach kur hodowlanych (program kontroli dostępny tutaj: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000561 ),
- w stadach kur niosek towarowych (program kontroli dostępny jest tutaj: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000391 ),
- w stadach brojlerów kurzych (program kontroli dostępny jest tutaj: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000505 ),
- w stadach indyków hodowlanych (program kontroli dostępny jest tutaj: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000371 ),
- w stadach indyków rzeźnych (program kontroli dostępny jest tutaj: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220000435 ).
Zgodnie z art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, w przypadku stwierdzenia dodatniego wyniku badania na obecność bakterii Salmonella, powiatowy lekarz weterynarii może nakazać niezwłoczną likwidację całego stada. Programy zwalczania salmonelloz obejmują serotypy:
- dla stad hodowlanych – Enteritidis, S. Hadar, S. Infantis, S. Typhimurium oraz S. Virchow,
- dla stad kur niosek i brojlerów – S. Enteritidis oraz S. Typhimurium.
W przypadku wydania decyzji o uboju ptaków, danemu producentowi przysługuje odszkodowanie.
Agnieszka Łukomska
SKN Żywienia Zwierząt
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
