Cykl rozwojowy
Cykl rozwojowy pasożyta przebiega pomiędzy żywicielami ostatecznymi (głównie psowate – psy, lisy, wilki) a żywicielami pośrednimi (głównie przeżuwacze – owce, bydło, kozy, jelenie, a także gryzonie i człowiek). W organizmach zwierząt gospodarskich larwy tworzą torbiele bąblowcowe w narządach miąższowych, głównie w wątrobie i płucach.
Wpływ na chów i hodowlę zwierząt
U zwierząt gospodarskich bąblowica przebiega zazwyczaj bezobjawowo, jednak zmiany wykrywane są podczas uboju – najczęściej w postaci torbieli w wątrobie i płucach. Ma to bezpośredni wpływ na jakość i przydatność rzeźną narządów, co skutkuje stratami ekonomicznymi. Utrata wartości handlowej organów wewnętrznych oraz koszty utylizacji materiału zakaźnego obciążają producentów i zakłady mięsne. W przypadku intensywnych ognisk bąblowicy mogą być stosowane ograniczenia w przemieszczaniu zwierząt, a także decyzje o uboju sanitarnym w celu przerwania cyklu rozwojowego pasożyta.
Objawy kliniczne
Bąblowica u zwierząt pośrednich, takich jak owce, bydło czy kozy, zakażenie zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Jednak obecność torbieli bąblowcowych w narządach wewnętrznych może prowadzić do ich niewydolności, co jest widoczne dopiero podczas uboju (Eckert i Deplazes, 2004). W zaawansowanych przypadkach torbiele mogą powodować ucisk na sąsiadujące narządy i prowadzić do spadku kondycji, duszności (przy zmianach w płucach), spadku mleczności czy ogólnego pogorszenia wydajności. U psów, jako żywicieli ostatecznych, pasożyt może powodować biegunkę, wychudzenie i ogólne osłabienie.
Profilaktyka i zwalczanie
- Skuteczne zwalczanie echinokokozy obejmuje regularne odrobaczanie psów środkami zawierającymi prazikwantel.
- Psy nie powinny otrzymywać surowych narządów pochodzących od zwierząt rzeźnych, co ogranicza ryzyko zakażenia Echinococcus.
- Kontrola populacji dzikich lisów poprzez szczepienia i stosowanie przynęt z lekami odrobaczającymi.
- Edukacji hodowców na temat ryzyka związanego z chorobą i sposobów jej zapobiegania.
Częstość występowania i obszary w Polsce
Badania prowadzone w ostatnich latach wskazują na znaczne rozpowszechnienie E. multilocularis w populacji lisów czerwonych – w niektórych województwach nawet ponad 50%. Obszary o najwyższym ryzyku to województwa: podkarpackie, małopolskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie i podlaskie. Według danych Inspekcji Weterynaryjnej oraz Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, bąblowica wielojamowa występuje endemicznie na wschodzie i północnym wschodzie Polski, szczególnie w województwach: warmińsko-mazurskim, podlaskim, mazowieckim i lubelskim. Notuje się także przypadki bąblowicy jednojamowej w południowych i centralnych regionach.
Straty ekonomiczne
Zwierzęta takie jak owce, bydło, świnie i konie mogą być żywicielami pośrednimi dla E. granulosus, u których rozwijają się torbiele pasożyta głównie w wątrobie i płucach.
Straty związane z bąblowicą obejmują:
- utrata wartości rzeźnej narządów,
- koszty utylizacji materiału zakaźnego,
- potencjalny spadek produkcyjności zwierząt,
- wzrost kosztów weterynaryjnych. (Jenkins i wsp., 2005).
Odszkodowania
W przypadku stwierdzenia ogniska bąblowicy w stadzie, możliwe są ograniczenia w przemieszczaniu zwierząt. W skrajnych przypadkach, jeżeli choroba ma charakter masowy i istnieje ryzyko rozprzestrzenienia się, może zostać podjęta decyzja o uboju sanitarnym. Zgodnie z Ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, choroba bąblowcowa nie znajduje się obecnie na liście chorób zwalczanych z urzędu z uruchomieniem odszkodowań przez państwo, chyba że wystąpi decyzja administracyjna powiatowego lekarza weterynarii o konieczności uboju sanitarnego lub zakazie przemieszczania. W takich przypadkach, jeśli hodowca spełnia warunki bioasekuracji, może ubiegać się o odszkodowanie z budżetu państwa.
Podsumowanie
Bąblowica, choć często niedoceniana w kontekście produkcji zwierzęcej, stanowi realne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Choroba wiąże się z realnym zagrożeniem dla zdrowia ludzi, ale także z konsekwencjami dla hodowli zwierząt, zarówno z punktu widzenia bioasekuracji, jak i strat ekonomicznych. Kluczowe znaczenie ma profilaktyka na poziomie gospodarstwa i współpraca między hodowcami, lekarzami weterynarii oraz instytucjami nadzoru sanitarnego. Wczesna identyfikacja i eliminacja źródeł zakażenia są kluczowe dla ograniczenia strat i zapewnienia bezpieczeństwa żywności.
Literatura:
- Eckert J., Deplazes P. (2004). Biological, epidemiological, and clinical aspects of echinococcosis, a zoonosis of increasing concern. Clinical Microbiology Reviews, 17(1), 107–135.
- Jenkins D.J., Romig T., Thompson R.C.A. (2005). Emergence/re-emergence of Echinococcus spp.—a global update. International Journal for Parasitology, 35(11–12), 1205–1219.
