Zaraza płucna bydła (Contagious Bovine Pleuropneumonia, CBPP) to wysoce zaraźliwa choroba zakaźna wywoływana przez bakterię Mycoplasma mycoides subsp. mycoides (MmmSC), dotykająca głównie układ oddechowy bydła domowego. Obecnie nie występuje w Polsce, lecz z uwagi na globalizację rynku i migracje zwierząt żywych pozostaje chorobą o istotnym potencjale epizootycznym, również dla państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym Polski. CBPP należy do chorób zwalczanych z urzędu, podlegających obowiązkowi zgłaszania zgodnie z Rozporządzeniem Wykonawczym Komisji (UE) 2020/2002 oraz ustawą o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych. Ewentualne pojawienie się choroby wiązałoby się z drastycznymi stratami dla hodowli bydła oraz koniecznością wdrożenia kosztownych działań zwalczających.
Etiologia
Czynnikiem etiologicznym zarazy płucnej bydła jest Mycoplasma mycoides subsp. mycoides. Bakteria ta pozbawiona jest ściany komórkowej, co czyni ją odporną na wiele klasycznych antybiotyków β-laktamowych. Bakteria wykazuje wysoką zjadliwość oraz zdolność do długotrwałego przeżycia w płucach gospodarza. Do zakażenia dochodzi głównie drogą kropelkową, poprzez kontakt bezpośredni z zakażonymi zwierzętami – zarówno objawowymi, jak i nosicielami. Bakterie kolonizują drogi oddechowe i wywołują ciężkie zmiany zapalne w płucach i opłucnej.
Objawy kliniczne
Okres inkubacji może wynosić od 20 do 60 dni, co w połączeniu z możliwością przewlekłego nosicielstwa znacząco utrudnia eliminację choroby. Przebieg CBPP może mieć charakter ostry, podostry lub przewlekły. W formie ostrej dominują objawy układu oddechowego:
- wysoka gorączka (do 41°C),
- silny, suchy kaszel,
- duszności,
- wyciek z nosa – najczęściej surowiczo-śluzowy,
- bolesność w okolicy klatki piersiowej,
- spadek apetytu, utrata masy ciała,
- w zaawansowanym stadium – odma, zgrubienia opłucnej, wysięk.
Postać przewlekła cechuje się obecnością otorbionych ognisk martwiczych w płucach, które mogą prowadzić do nawrotu objawów lub powolnego wyniszczenia organizmu. Śmiertelność może sięgać 80% w przypadku zakażeń ostrych w stadach nieodpornych immunologicznie.
Wpływ na chów i hodowlę zwierząt
Zaraza płucna bydła ma ogromny wpływ na produkcję zwierzęcą:
- spadek wydajności mlecznej nawet o 50-70%,
- spadek przyrostów masy ciała u bydła mięsnego,
- wzrost śmiertelności cieląt i młodych zwierząt,
- konieczność brakowanie zwierząt o wysokiej wartości genetycznej w stadach hodowlanych,
- koszty leczenia i nadzoru weterynaryjnego,
- ograniczenia w przemieszczaniu i eksporcie zwierząt,
- ryzyko całkowitej likwidacji stad w przypadku wykrycia choroby.
Choroba wpływa również negatywnie na dobrostan zwierząt oraz może prowadzić do długotrwałego spadku rentowności gospodarstw utrzymujących bydło.
Występowanie w Polsce i Europie
Polska, podobnie jak większość krajów Unii Europejskiej, posiada status kraju wolnego od zarazy płucnej bydła. Ostatnie ogniska na terenie Europy odnotowano w połowie XX wieku (m.in. we Włoszech i Hiszpanii), a w chwili obecnej zagrożenie występuje głównie w przypadku importu zwierząt z krajów endemicznych. Pomimo tego, nadzór epizootyczny w Polsce obejmuje monitorowanie graniczne, kontrole importowe, a także monitoring stad, zwłaszcza w przypadku importu żywego bydła z krajów trzecich.
Zwalczanie i profilaktyka
W przypadku podejrzenia lub stwierdzenia zarazy płucnej bydła obowiązują surowe procedury:
- ubój sanitarny zarażonych i podejrzanych zwierząt,
- kwarantanna i bioasekuracja gospodarstwa oraz stref zapowietrzonych,
- dezynfekcja gospodarstwa,
- monitorowanie stad kontaktowych,
Zwierzęta pochodzące z ogniska CBPP nie mogą być przemieszczane, sprzedawane ani użytkowane w produkcji mleczarskiej lub mięsnej.
Ważną rolę odgrywa bioasekuracja – w tym kontrola nowych zwierząt wprowadzanych do stada i przestrzeganie zasad higieny. W krajach wolnych od CBPP nie prowadzi się rutynowych szczepień. Kluczowe znaczenie mają:
- monitorowanie źródeł pochodzenia zwierząt przy zakupie,
- izolacja i obserwacja zwierząt wprowadzanych do stada przez minimum 3 tygodnie,
- unikanie kontaktu z osobami i pojazdami mającymi styczność z innymi stadami,
- współpraca z lekarzami weterynarii nadzorującymi zdrowotność stada,
- rejestracja wszystkich przypadków kaszlu i spadku wydajności mlecznej.
Odszkodowania
Zgodnie z art. 49 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, właścicielom zwierząt zabitych z urzędu przysługuje odszkodowanie. Warunki:
- zwierzę musi zostać objęte decyzją administracyjną powiatowego lekarza weterynarii,
- właściciel nie może swoim działaniem przyczynić się do powstania choroby (np. przez naruszenie przepisów dot. przemieszczania),
- wysokość odszkodowania opiera się na aktualnej wartości rynkowej zwierzęcia w dniu uboju.
Dodatkowo przewidziane są rekompensaty za utracone mleko, koszty dezynfekcji oraz straty wynikające z unieruchomienia działalności gospodarstwa.
Podsumowanie
Zaraza płucna bydła, mimo że obecnie nie występuje w Polsce, stanowi chorobę o wysokim potencjale epizootycznym i ekonomicznym. Jej ewentualne pojawienie się wiązałoby się z drastycznymi stratami dla hodowli bydła oraz koniecznością wdrożenia kosztownych działań zwalczających. Kluczowe znaczenie mają działania prewencyjne, skuteczny nadzór weterynaryjny oraz szybka reakcja w przypadku wystąpienia ogniska choroby. System odszkodowań zapewnia częściową ochronę ekonomiczną dla hodowców, jednak główną linią obrony pozostaje profilaktyka i utrzymanie statusu kraju wolnego od CBPP.
