Czym jest włośnica?
Włośnica (trichinosis) jest zoonozą wywoływaną przez pasożytnicze nicienie z rodzaju Trichinella. Na świecie zbadano 7 gatunków tego nicienia, jednak w Polsce najczęściej występują Trichinella spiralis, zwana włośniem krętym, rzadziej można spotkać się z odmianą Trichinella britovi.
Krótka historia odkrycia choroby i znaczenie problemu
W roku 1835 było wiadome, że włośnicę wywołują pasożyty, jednak w tamtym czasie nie znany nauce był mechanizm infekcji pasożyta. Niemalże 10 lat później, amerykański naukowiec Joseph Leidy wskazał niedogotowane mięso jako główny wektor zakaźny pasożyta. Po raz pierwszy larwa pasożyta została zaobserwowana przez studenta medycyny podczas autopsji w jednym z londyńskich szpitali. Charakterystyczne mięso mięśniowe z białymi plamami zostały zbadane, a pasożyt otrzymał swoją nazwę i pełny opis. Serie doświadczeń na psach z lat 1850-1870 pomogły nauce zbadać cykl życiowy i mechanizm infekcji tego pasożyta.
Droga zakażenia i epidemiologia
Trichinella to rodzaj pasożytniczych glist z gromady nicieni, które wywołują chorobę włośnicę. Dzikie zwierzęta mogą być nosicielami larw włośni (np. lisy, dziki, gryzonie), które mogą się zarazić pasożytem spożywając surowe mięso innych dzikich zwierząt. Rezerwuarem pasożyta mogą być również zwierzęta hodowlane (np. trzoda chlewna) U człowieka najczęściej dochodzi do zarażenia po spożyciu wieprzowego mięsa lub dziczyzny, która nie została poddana obróbce termicznej. Po spożyciu zakażonego mięsa, kwas solny i pepsyna znajdujące się w żołądku, umożliwiają wydostanie się larw z cyst. Larwy następnie migrują do jelita cienkiego i zakotwiczają się w błonie śluzowej jelita, gdzie przechodzą czterokrotną wylinkę przed osiągnięciem dorosłej formy pasożyta.
W ciągu 30-34 godzin po spożyciu cyst, dorosłe osobniki łączą się w pary, a następnie przez 5 dni wytwarzają kolejne larwy. Mogą rozmnażać się tylko przez ograniczony czas, ponieważ układodpornościowy żywiciela ostatecznie wydala je z jelita cienkiego. Młode larwy uwalniane są do naczyń krwionośnych i chłonnych, dzięki którym przedostają się do dobrze unaczynionych mięśni szkieletowych.
Zamknięcie cyklu rozwojowego następuje po spożyciu fragmentu zakażonego mięsa mięśniowego przez kolejnego żywiciela.
Występowanie geografi czne i grupy ryzyka
Na całym świecie odkryto 7 różnych gatunków Trichinella, jednak w Europie i na Świecie najczęściej spotykane to:
➢ Trichinella spiralis – najbardziej pospolity w trzodzie chlewnej, najbardziej chorobotwórczy u ludzi i występuje na całym świecie;
➢ Trichinella britovi – drugi najliczniejszy gatunek zakażający ludzi, zwykle występujący u dzikich drapieżników, krokodyli, ptaków, dzików i udomowionych świń;
➢ Trichinella murelli – występuje również u ludzi, zwłaszcza po spożyciu niedźwiedzia czarnego, najliczniej występuje u drapieżników z Ameryki Północnej;
Objawy kliniczne
Najczęstsze symptomy, występujące u ludzi i zwierząt, które doświadczyły zakażenia, poprzez spożycie zainfekowanego mięsa to: wysoka gorączka, bolesność mięśni, bóle brzucha, biegunka. Charakterystycznym objawem dla ludzi jest obrzęk twarzy. W badaniach krwi można stwierdzić wysoki poziom leukocytów i eozynofi li. Brak leczenia może spowodować zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie płuc, zapalenie mózgu, a także śmierć.
Objawy choroby różnią się w zależności od fazy rozwoju i gatunku Trichinella, ilości spożytych larw, wieku, płci i odporności gospodarza. Przy objawach choroby możemy rozróżnić dwie fazy:
1. Faza jelitowa – duże stężenie pasożytów w organizmie mogą powodować nudności, zgagę, niestrawność i/lub biegunkę. Występują zwykle od dwóch do siedmiu dni po zakażeniu. Małe stężenia pasożytów są zazwyczaj bezobjawowe.
2. Faza pozajelitowa – nasilenie objawów spowodowanych migracją larw z jelit zależy od liczby larw wyprodukowanych przez dorosłe osobniki. Gdy larwy migrują przez tkanki i naczynia, układ odpornościowy organizmu podczas walki z nimi, może powodować obrzęk, bóle mięśni, gorączkę i osłabienie. Jednym z charakterystycznych objawów jest obrzęk okołooczodołowy, obrzęk wokół oczu lub krwotok odłamkowy w paznokciach. Rzadko mogą powodować również ataksję lub paraliż oddechowy, zakrzepicę zatok żylnych mózgu lub udar.
W poważnych przypadkach zakażenia, włośnica również może być śmiertelna, a śmierć może nastąpić nawet po 4-6 tygodniach po zakażeniu. Zazwyczaj jest spowodowana zapaleniem mięśnia sercowego, zapaleniem mózgu lub zapaleniem płuc.
Diagnostyka
Rozpoznanie włośnicy u ludzi potwierdza się na podstawie wywiadu, diagnozy klinicznej i badań klinicznych. Kluczowe dla rokowania są dane dotyczące ilości spożytego mięsa oraz czasu, jaki minął od jego konsumpcji do wystąpienia pierwszych objawów.
Następnie lekarz zleca dodatkowe badania, których kluczowym celem jest potwierdzenie obecności pasożyta. Najważniejsze z nich to:
➢ badania krwi w kierunku swoistych przeciwciał: IgM i IgA, które są wykrywane już w 2 tygodniu zakażenia oraz IgG. Te rzadko pojawiają się przed upływem 2. tygodni, jednak mogą utrzymywać się przez wiele lat;
➢ badanie histologiczne i parazytologiczne, które polega na wykonaniu wycinka mięśnia naramiennego pod mikroskopem w celu wykrycia larw Trichinella spp.
Dodatkowo lekarz może zlecić inne badania krwi, takie jak morfologia krwi obwodowej oraz oznaczenie aktywności enzymów CK i LDH, które w przypadku zakażenia mogą być podwyższone.
Jeśli chodzi jednak o zwierzęta gospodarskie, główne metody diagnostyczne opierają się na badaniu poubojowym mięsa lub badaniu serologicznym. W przypadku zwierząt również stosuje się badanie histopatologiczne.
W Polsce badaniu na obecność Trichinella podlega mięso świń, dzików, koni i nutrii. Wykrycie włośnicy u zwierząt gospodarskich wymaga wdrożenia postępowania wyjaśniającego, mającego na celu identyfi kację źródła tej zoonozy oraz podjęcia działań eliminujących lub ograniczających kontakt z czynnikiem chorobotwórczym.
Leczenie i profi laktyka
Podobnie jak w przypadku większości chorób, szybkie rozpoznanie włośnicy ma kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia. Im wcześniej zostanie postawiona diagnoza, tym większa szansa na ograniczenie rozwoju pasożyta i złagodzenie objawów.
Leczenie polega przede wszystkim na podawaniu leków przeciwpasożytniczych, takich jak albendazol czy mebendazol. Ich wczesne zastosowanie pomaga zahamować namnażanie się larw Trichinella i zapobiega dalszemu rozwojowi już obecnych pasożytów. Jednak terapia nie ogranicza się wyłącznie do eliminacji patogenu – równie istotne jest leczenie objawowe, które łagodzi dolegliwości towarzyszące chorobie.
W celu obniżenia gorączki i zmniejszenia stanu zapalnego stosuje się leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol) i leki przeciwzapalne. Ponieważ larwy przemieszczają się w mięśniach, powodując ból i stan zapalny, pacjentom podaje się także środki przeciwbólowe oraz żele rozgrzewające i łagodzące napięcie mięśniowe.
Aby uniknąć zakażenia, należy spożywać wyłącznie mięso pochodzące ze sprawdzonych źródeł, które przeszło kontrolę weterynaryjną. Szczególną ostrożność warto zachować wobec domowych wyrobów mięsnych i dziczyzny, które nie zawsze mogą przejść odpowiednie badania. Kluczową rolę w profi laktyce odgrywa również właściwa obróbka termiczna – mięso powinno być dokładnie ugotowane, usmażone lub upieczone, aby mieć pewność, że w surowcu nie zostały żadne ewentualne larwy pasożyta.
Podsumowanie
Włośnica to poważna choroba pasożytnicza, która może dotknąć zarówno zwierzęta, jak i ludzi. Natomiast istnieją proste sposoby, by się przed nią uchronić. Unikajmy spożywania mięsa z nieznanego źródła i zawsze dbajmy o jego odpowiednią obróbkę termiczną. Jeśli pojawią się niepokojące objawy, nie zwlekajmy z wizytą u lekarza – szybka diagnoza i odpowiednia reakcja potrafi ą uratować nasze zdrowie.
Klaudia Sowa
SKN Żywienia Zwierząt
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
