Gleba, woda, słońce i pszczoły to warunek zielonego, a przy tym kolorowego, świata. Aby takim on był niezbędna jest obecność w naszym środowisku tzw. „zapylaczy” mających fundamentalny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów. Kluczową rolę w utrzymaniu bioróżnorodności roślin pełni pszczoła. Około 30% światowych upraw i 90% wszystkich roślin wymaga zapylania krzyżowego. Rośliny owadopylne stanowią ok. 80% gatunków występujących w naszej szerokości geograficznej. Niestety działalność gospodarcza człowieka oraz zmiany klimatyczne powodują, że pszczoły tracą siedliska, giną z powodu zanieczyszczenia środowiska, rozwoju pasożytów lub roztoczy.
Zapylanie roślin jest jednym z najważniejszych czynników plonotwórczych. Z ekonomicznego punktu widzenia wartość pszczół, jako zapylaczy dla całego ekosystemu w Polsce, w roku 2022 szacowana była na około 5 mld zł. Oprócz tego, że pszczoła miodna przyczyniania się do znacznego zwiększenia plonów, wytwarza jednocześnie cenne produkty pszczele, tj. miód, wosk, pierzgę, propolis, mleczko i jad pszczeli.
Ilu mamy producentów i pasiek?
Według rejestrów weterynaryjnych w 2023 roku pszczelarstwem w Polsce zajmowało się blisko 100 tys. osób, w tym najwięcej w Małopolsce (ponad 10 tys.), woj. Lubelskim i na podkarpaciu, najmniej zaś w woj. Lubuskim (2,7 tys.). Większość pszczelarzy (ok. 65%) prowadzi pasieki, których rozmiar nie przekracza 20 pni pszczelich. W pasiekach tych utrzymywanych jest ok. 650 tys. rodzin pszczelich. Średniej wielkości gospodarstwo pasieczne składa się z ok. 24 pni pszczelich, 35% posiada pasieki od 21 do 50 pni, a zaledwie 2% to podmioty (definiowane według przepisów podatkowych jako działy specjalne produkcji rolnej) posiadające powyżej 80 pni (tj. ok. 340 tys. rodzin pszczelich). Na 1 km2 średnie „napszczelenie” sięga ok. 7,5 rodzin pszczelich, od blisko 14 w woj. małopolskim do zaledwie 3,6 w woj. podlaskim. Biorąc pod uwagę potencjał produkcyjny, Polska zajmuje w UE trzeciej miejsce pod względem liczby rodzin pszczelich, po Hiszpanii – ok. 2,9 mln szt. i Rumunii – 2,4 mln szt. (łącznie w całej UE zarejestrowano w 2022 roku ok 22,3 mln szt. rodzin pszczelich) i drugie po Niemczech – 150 tys. (w UE ok 711 tys. producentów) biorąc pod uwagę liczbę pszczelarzy. Na jednego pszczelarza w UE przypada średnio ok. 29 pszczelich pni, przy czym w Grecji aż 99 pni, a w Bułgarii, Hiszpani i Cyprze ok. 80 pni.
Produkcja i handel zagraniczny
Z danych organizacji pszczelarskich wynika, że w latach 2017-2021 produkcja miodu pszczelego w Polsce wahała się od 13 tys. ton do 24 tys. ton. tj. ok. 5-10% produkcji miodu w UE (286 tys. ton w 2022 roku). Samowystarczalność UE w zakresie produkcji miodu nie przekracza 60%, a jego zbiory uzależnione są głównie od warunków pogodowych oraz od kondycji zdrowotnej pszczół. Na świecie potentatem produkcji miodu pozostają Chiny z produkcją ok. 480 tys. ton (26% światowej produkcji), Turcja – ok. 120 tys. ton (16%) i Iran – ok. 80 tys. ton (6%). Największymi importerami miodu na świecie pozostają niezmiennie Stany Zjednoczone (215 tys. ton, tj. blisko 39% globalnego importu) oraz UE (190 tys. ton, tj. 34%). Dla krajów UE to Chiny oraz Ukraina są głównym dostawcami tego produktu. W 2023 roku kraje UE zaimportowały blisko 60 tys. ton miodu z Chin oraz 46 tys. ton miodu z Ukrainy. Polska, która również nie jest samowystarczalna w produkcji miodu, zaimportowała ponad 23 tys. ton miodu, w tym 9,5 tys. ton pochodzenia ukraińskiego. Chociaż bilans handlowy miodem zarówno w UE jaki i w Polsce jest ujemny, kraje te są także jego eksporterem. W 2023 roku wolumen eksportu miodu z UE przekroczył 25 tys. ton, w tym ponad 1,1 tys. ton z polski.
Pomoc publiczna w pszczelarstwie
Aby przeciwdziałać negatywnym procesom utraty różnorodności biologicznej ziemi, zachowania ekosystemów i zapewnienia globalnego bezpieczeństwa żywnościowego, realizowany jest w Polsce od wielu lat tzw. Krajowy Program Wsparcia Pszczelarstwa. Dzięki niemu od wejścia Polski do UE zrealizowano ok 5,5 tys. umów w ramach których wydatkowano ponad 350 mln zł, a liczba rodzin pszczelich wzrosła o blisko 60%, do 2,3 mln rodzin.
Do 31 maja br. pszczelarze mogli składać do ARiMR wnioski o pomoc do przezimowanych rodzin pszczelich. Wsparcie miało charakter pomocy de minimis w rolnictwie. Naborem objęto blisko 30 tys. rolników (w ubiegłym roku o taką pomoc ubiegało się ok. 43,5 tys. pszczelarzy). Od 2023 roku ARiMR ze środków PSWPR 2023-2027 finansowane jest działanie pt. „Interwencje w sektorze pszczelarskim”. Dotychczas zrealizowano dwa nabory wniosków (w drugi płatności będą realizowane do 15 października 2024 r.). Ze środków publicznych finansowane są m.in. koszty zakupu nowego sprzętu pszczelarskiego, maszyn i urządzeń wykorzystywanych na potrzeby gospodarki wędrownej, zakup warrozobójczych produktów leczniczych, zakupu matek pszczelich z linii hodowlanych, zakup odkładów lub pakietów pszczelich z matkami pochodzącymi z linii hodowlanych czy od producentów. Łączna wartość pomocy waha się od 100 zł w przeliczeniu na jeden posiadany pień pszczeli do maks. 15 tys. zł pomocy na beneficjenta. Generalnie pomoc publiczna obejmuje takie działania jak:
- wsparcie podnoszenia poziomu wiedzy pszczelarskiej;
- inwestycje i wspieranie modernizacji gospodarstw pasiecznych;
- wspieranie walki z warrozą produktami leczniczymi;
- ułatwianie prowadzenia gospodarki wędrownej;
- pomoc na odbudowę i poprawę wartości użytkowej pszczół;
- wsparcie naukowo-badawcze;
- wspieranie badań jakości handlowej miodu oraz identyfikacja miodów odmianowych.
Zgodnie z harmonogramem w 2024 roku, w okresie 24.20-22.11.2024 roku, planowany jest jeszcze jeden nabór. Aby ubiegać się o wsparcie, niezbędny jest wpis do Ewidencji Producentów (EP), który można pozyskać właściwym pod względem zamieszkania, powiatowym biurze ARiMR. W ramach działań realizowanych przez KOWR wspieranych jest średniorocznie ponad 40 tys. pszczelarzy, głównie z gospodarstw rodzinnych, w których prowadzi się produkcję pasieczną.
