Odchów i żywienie cieląt są kluczowymi czynnikami, które odgrywają niezwykle istotną rolę w sektorze chowu i hodowli bydła. Cielęta, będące potencjalnymi przyszłymi producentami mięsa lub mleka, wymagają właściwej opieki i odpowiedniego odżywiania, aby zapewnić im zdrowy rozwój i optymalne wyniki produkcyjne. Proces odchowu i żywienia cieląt jest nie tylko związany z biologicznymi potrzebami tych zwierząt, ale także z ekonomicznym aspektem gospodarstw rolnych. W niniejszym artykule postaramy się przybliżyć kluczowe kwestie związane z odchowem i żywieniem cieląt, zwracając uwagę na istotę odpowiedniej diety, właściwych warunków hodowli oraz znaczenie wczesnego rozwoju i zdrowia cieląt dla ich przyszłego rozwoju w produkcji rolniczej.
Niezbędna siara
Kiedy cielę się rodzi, nie jest jeszcze w pełni rozwiniętym przeżuwaczem. W celu przyswojenia mleka wykorzystuje tylko trawieniec. Dlatego przez pierwsze kilka dni życia po urodzenia jedynym pokarmem cielęcia jest siara. Jest wysoko trawienna i pełna składników odżywczych, które są niezbędne dla prawidłowego rozwoju i wzrostu cieląt. Siara zawiera białka, tłuszcze, węglowodany, minerały i witaminy, które pomagają w budowaniu mięśni, wzmacniają układ odpornościowy i zapewniają energię. Z uwagi na to, że przeżuwacze mają specyficzną gatunkowo nieprzepuszczalność łożyska dla cząsteczek IgG (immunoglobulina G) do płodu w trakcie ciąży – cielęta rodzą się z zerowa odpornością bierną. Jedyną skuteczną ochroną noworodka jest jak najszybsze przekazanie przeciwciał wraz z siarą matki. Immunoglobuliny są wchłaniane przez układ pokarmowy w ich pierwotnej postaci. Następnie są transportowane do krwioobiegu, gdzie biorą udział w procesach odpornościowych organizmu. Układ odpornościowy nie będzie prawidłowo funkcjonował bez przeciwciał z siary. Hodowca musi sprawnie wykonywać wszystkie czynności poporodowe, aby cielę otrzymało siarę jak najszybciej, najlepiej do 2 godzin od narodzin. Po upływie doby od urodzenia zdolność przyswajania przeciwciał właściwie zanika. Dlatego podanie siary jest kluczowym elementem odchowu cieląt.
Główne korzyści z podawania cielętom siary to:
- Pełnowartościowe odżywienie: Siara zawiera wszystkie niezbędne składniki odżywcze, które cielęta potrzebują do wzrostu i rozwoju. Jest doskonale przyswajalna i łatwo dostępna dla cieląt.
- Naturalne przeciwciała: Siara zawiera przeciwciała matczyne, które wspomagają układ immunologiczny cieląt. Przeciwciała te pomagają w zwalczaniu chorób i infekcji, chroniąc cielęta przed różnymi patogenami.
- Trawienie: Siara jest łatwo trawiona przez układ pokarmowy cieląt. Jest bogata w enzymy trawienne, które pomagają w przyswajaniu składników odżywczych.
Okres pojenia mlekiem lub preparatami mlekozastępczymi
Po okresie pojenia siary (4-5 dni) nastąpi okres pojenia mlekiem i preparatem mlekozastępczym, po czym stopniowo będzie uzupełniany dodatek paszy treściwej. Zanim cielęta staną się przeżuwaczami, powinny spożywać pożywny, lekkostrawny pokarm zawierający białka o wysokiej wartości biologicznej. Takim pokarmem są preparaty mlekozastępcze, a co najważniejsze, można je przyjmować bezpośrednio po okresie karmienia siarą. Od drugiego tygodnia życia do preparatu mlekozastępczego dodawana jest pasza treściwa (mieszanka typu starter). Napoje na bazie preparatu mlekozastępczego należy podawać jako podstawową karmę do 4-5 tygodnia życia. Taki system jest zalecany nie tylko ze względów ekonomicznych, ale także ze względu na lepsze efekty odżywcze. W porównaniu do mleka krowiego, preparaty mlekozastępcze mają lepszy skład chemiczny – zawierają mniej białka i tłuszczu, a więcej laktozy i witamin. Dodatkowo stosując w żywieniu cieląt preparat mlekozastępczy unikamy przenoszenia różnych bakterii z krowy na cielę (cielęta nie zawsze piją z czystych wymion) oraz stosujemy mleko o większej zawartości bakterii lub krowy są leczone antybiotykami.
Pasze stałe
Stopniowe wprowadzanie paszy stałej od drugiego tygodnia życia zmienia funkcję jelita cienkiego (poprzez skrócenie kosmków jelitowych, zmianę motoryki jelit i inicjowanie późniejszego wydzielania enzymów trawiennych). Obecność paszy stałej w żwaczu wpływa także pozytywnie na przyspieszenie kolonizacji mikroflory w żwaczu, jej rozwój i zapoczątkowanie trawienia paszy objętościowej. W wyniku podawania paszy stałej rozwija się pojemność żwacza, jego umięśnienie i brodawki żwaczowe, a proces fermentacji skrobi do lotnych kwasów tłuszczowych (kwasu propionowego i masłowego) stymuluje wzrost kosmków żwacza i błony śluzowej przedżołądka. Celem tej procedury jest przygotowanie przewodu pokarmowego do pełnego wykorzystania paszy objętościowej i zaprzestanie podawania paszy płynnej.
Rola wody w żywieniu cieląt
Woda odgrywa ogromną rolę w żywieniu cieląt i jest niezbędna dla prawidłowego wzrostu i rozwoju jednocześnie jest ona najbardziej pomijanym aspektem w hodowli cieląt. Woda pitna jest ważna dla rozwoju żwacza i pozwala cielęciu na szybkie przejście na paszę stałą. Dlaczego wczesne pojenie cieląt jest tak ważne z punktu widzenia karmienia? Woda, którą cielęta otrzymują od poidła, trafia bezpośrednio do żwacza, tworząc idealne środowisko do fermentacji bakterii żwaczowych. Fermentacja ziaren prowadzi do rozwoju błony śluzowej żwacza. Woda zawarta w mleku lub preparacie mlekozastępczym nie może spełniać tych funkcji, ponieważ mleko i preparat mlekozastępczy omijają żwacz i trafiają bezpośrednio do trawieńca, największej komory żołądka cielęcia. Woda powinna być dostępna dla cieląt 3-4 dni po urodzeniu, jednak korzystne jest, aby cielęta miały swobodny dostęp do wody od urodzenia.
Problemy zdrowotne
Najważniejszym problemem zdrowotnym nowonarodzonych cieląt, z jakim hodowca może spotkać się w codziennej praktyce, jest tzw. biegunka cieląt i zespół oddechowy. Do grupy wiekowo narażonej na wystąpienie biegunki – najczęściej zalicza się cielęta w wieku od kilku dni do 2-3 tygodni. Najczęstszymi przyczynami są nieprawidłowe przeprowadzenie okresu karmienia siarą oraz brak naturalnej (biernej) ochrony przed infekcjami wirusowymi (rotawirusy, koronawirusy) i bakteryjnymi. Infekcje przewodu pokarmowego (E. coli) i często infekcje pasożytnicze są coraz częstsze w hodowli bydła przemysłowego. Współczesne nowe kierunki profilaktyki i leczenia omawianego zespołu chorobowego pozwalają na skuteczną eliminację nie tylko bezpośrednich czynników chorobowych, zwłaszcza zakaźnych lub inwazyjnych, ale także wtórnych skutków i powikłań powstałych w wyniku leżącego u podstaw procesu chorobowego. Zwalczanie biegunki u cieląt i zespołu oddechowego wymaga, aby hodowcy wzięli pod uwagę porady lekarsko-weterynaryjne i zootechniczne dotyczące zwierząt oraz przestrzeganie ich. Drugi zespół, tzw. choroba układu oddechowego, ma wieloczynnikową, złożoną etiologię, w której oprócz sprzyjających chorobie warunków środowiskowych (złe warunki odchowu i utrzymania cieląt) występują różne czynniki zakaźne, takie jak wirusy, bakterie i mykoplazma odgrywające tę samą rolę.
Warunki utrzymania
Dla utrzymania dobrego stanu zdrowia cieląt ważną rolę odgrywają warunki, w jakich zwierzęta są przetrzymywane po karmieniu. Większość problemów zdrowotnych jest spowodowana przeciągami, dużą wilgotnością i niskimi temperaturami w cielętnikach. Taki układ czynników mikroklimatycznych niewątpliwie sprzyja występowaniu chorób płuc. Z drugiej strony zbyt wysokie temperatury i zbyt niska wilgotność powietrza to także kolejne przyczyny powstawania tego typu chorób. Dlatego hodowcy muszą zapewnić cielętom suche pomieszczenia (wygodne, wyłożone słomą), wolne od przeciągów, z odpowiednią temperaturą, wilgotnością, oświetleniem i odpowiednią wentylacją. Zwierzęta te możemy trzymać pojedynczo lub w grupach (grupowe trzymanie zwierząt jest obowiązkowe od 8 tygodni życia). Jednakże trzymanie każdego cielęcia oddzielnie zmniejsza ryzyko przeniesienia choroby. Ponadto w takim systemie zwierzęta nie ssą się wzajemnie, nie dochodzi do zlizywania i połykania sierści, co często może prowadzić do powstawania bezoarów – postaci kulistej (w wyniku gromadzenia się niestrawionych resztek pokarmowych oraz włókien roślinnych i włosów), powodując wzdęcia, niestrawność i inne reakcje układu trawiennego. System „budkowy” (indywidualny lub grupowy) umożliwia przebywanie zwierzętom na świeżym powietrzu, co sprzyja prawidłowemu rozwojowi zwierzęcia. Lepiej rozwijają się mięśnie i kości, dobrze rozwijają się narządy oddechowe, wytwarzana jest witamina D3.
Podsumowanie
Prawidłowe żywienie cieląt w okresie pojenia siarą oraz preparatami mlekozastępczymi, zapewnienie odpowiednich warunków bytowania, przestrzeganie podstawowych zasad higieny, a także w miarę potrzeby zastosowanie profilaktyki w postaci szczepień ochronnych i immunizacji krów, daje możliwość całkowitego wyeliminowania lub zmniejszenia upadków oraz uzyskania zadowalających wyników w odchowie, a co za tym idzie po uzyskaniu wieku produkcyjnego wysokiej wydajności mleka.
Aleksandra Grzelczyk
SKN Żywienia Zwierząt
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
