Strategia „od pola do stołu” to jeden z priorytetów Europejskiego Zielonego Ładu (EZŁ), przyjęty do realizacji przez Parlament Europejski, Komisję Europejską oraz przez wszystkie państwa członkowskie UE już w 2019 roku. Celem Strategii jest budowa odpornych na kryzysy (np. Covid-19, wojna) zrównoważonych systemów żywnościowych.
Zrównoważony system żywnościowy charakteryzują:
- neutralny lub pozytywny wpływ na środowisko,
- łagodzenie zmian klimatu i dostosowanie do jego skutków,
- odwracanie procesów utraty różnorodności biologicznej,
- bezpieczeństwo żywnościowe, bezpieczeństwo żywności oraz troska o zdrowie publiczne,
- zachowanie racjonalnych cen żywności dla konsumentów,
- sprawiedliwy podział marż i zysków w łańcuchu dostaw,
- konkurencyjności unijnego sektora produkcji żywności i sprawiedliwy handel.
Przyjęty w 2022 roku przez polski rząd Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 oraz jego tzw. zielona architektura bazował na działaniach obowiązkowych (dotyczyły one tzw. wzmocnionej warunkowości) oraz dobrowolnych dla rolników (takich jak ekoschematy, wsparcie rolnictwa ekologicznego oraz programach rolno-środowiskowo-klimatycznych). W wyniku fali protestów rolniczych, a w konsekwencji przeprowadzonych międzyrządowych negocjacji, Komisja Europejska przedstawiła 15 marca propozycje zmian legislacyjnych łagodzących niektóre założenia EZŁ i strategii od pola do stołu. Polegają one na:
- zniesieniu obowiązku ugorowania 4% gruntów ornych ( GAEC 8) w zamian za wdrożenie dobrowolnego dla rolników i płatnego nowego „ekoschematu”. Zgodnie z nowymi rozwiązaniami płatność w wysokości ok. 563 zł/ha (ok. 126,52 EUR/ha) zostanie przyznana do max. 4% powierzchni gruntów ornych. Na wyłączonych z produkcji gruntach będzie obowiązywał, w terminie od dnia 1 stycznia do dnia 31 lipca, zakaz prowadzenia produkcji rolnej (w tym wypasu i koszenia) oraz zakaz stosowania środków ochrony roślin. Szacuje się, że w latach 2024-2027 dopłatami w ramach nowego eksochematu objętych zostanie ok. 217 tys. gruntów ornych. Jednocześnie w odniesieniu do już realizowanych działań „Rolnictwo zrównoważone PROW 2014-2020” oraz „Płatności ekologicznych PROW 2014-2020 i PS 2023-2027” proponuje się utrzymanie dotychczasowych zasad w zakresie ugorowania, tj. możliwość ugorowania na powierzchni do 4% gruntów ornych. Płatność do tak ugorowanych gruntów przyznawana będzie w ramach dotychczasowych instrumentów (bez płatność w ramach nowego ekoschematu dotyczącego ugorowania).
- uproszczeniu norm dotyczących zmianowania (tzw. GAEC 7) na rzecz dobrowolności jego wprowadzenia. W zakresie tej normy zaproponowano polskim rolnikom wybór pomiędzy zmianowaniem a dywersyfikacją. Wybierając schemat zmianowania rolnika obowiązuje zakaz uprawy na powierzchni większej niż 40% gruntów ornych gospodarstwa tej samej rośliny na jednej działce, w następujących po sobie dwóch kolejnych latach. Równocześnie usunięto ograniczenie, aby na wszystkich gruntach w gospodarstwie, taka sama roślina w plonie głównym była uprawiana przez okres do 3 lata. Zasady zmianowania nie obowiązują dla kukurydzy nasiennej. Wybierając schemat dywersyfikacji w gospodarstwach o powierzchni 10-30 ha gruntów ornych rolnik ma do wyboru co najmniej dwie rośliny (przy czym większa pod względem powierzchni uprawa nie może zajmować więcej niż 75% gruntów ornych), a dla gospodarstw o powierzchni powyżej 30 ha – co najmniej 3 uprawy (z tym że największa uprawa nie może stanowić więcej niż 75%, a dwie uprawy główne więcej niż 95%).
- elastycznym podejściu i wyborze przez państwa członkowskie okresu dla tzw. okrywy zimowej (norma GAEC 6) stosownie do różnic regionalnych i lokalnych. W odniesieniu do upraw wcześnie zbieranych z pola, tj.: zbóż, rzepaku i rzepiku zaproponowano obowiązek utrzymania okrywy glebowej w okresie od zbioru plonu głównego do 15 października. Równocześnie dopuszczono wykonywanie w tym okresie zabiegów agrotechnicznych umożliwiających wysiew roślin ozimych lub międzyplonów. Dla pozostałych upraw jako wymóg utrzymania okrywy glebowej wskazano termin od 1 listopada do 15 lutego następnego roku. Odstąpienie od przepisów zaproponowano dla upraw późno zbieranych z pola, tj. roślin okopowych, kukurydzy na ziarno, warzyw, roślin zielarskich, po których nie ma możliwości zastosowania działań ochronnych gleby, a także dla upraw pod osłonami. Również prowadzenie produkcji zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego jest podstawą dla spełnienia wymogów normy GAEC 6.
- wyłączeniu spod kontroli warunkowości małych (do 10 hektarów) gospodarstw (w Polsce to prawie ¾ ogółu, tj. ok. 950 tys.) oraz zwolnieniu ich z sankcji.
- zwiększeniu elastyczności planów strategicznych, tj. możliwości wprowadzanie przez państwa członkowskie zmian w krajowych WPR dwa razy w roku (dotychczas jeden raz) oraz możliwości ustanawiania szczególnych zwolnień (dotyczących np. uprawy, odstępstw od terminów określonych w normach), w przypadku zaistnienia szczególnych warunków pogodowych.
Przepisy o których mowa wejdą w życie najprawdopodobniej z początkiem maja 2024 r.
