Rolnictwo ekologiczne
Rolnictwo ekologiczne to system produkcji roślinnej i zwierzęcej, łączący najkorzystniejsze dla środowiska praktyki i metody. Bazuje on na naturalnych „substancjach i procesach”, zapewniając tym samym wysoki stopień różnorodności biologicznej, ochronę zasobów naturalnych i stosowanie wysokich standardów dobrostanu zwierząt. To zrównoważony rozwój, ochrona środowiska i bioróżnorodności oraz przeciwdziałanie zmianom klimatu.
Sytuacja na świecie
Globalny rynek żywności ekologicznej szacowany jest na ok. 100 bilionów euro, z czego ok. 42% przypada na rynek USA, 38% na rynek UE, a 8% na rynek chiński. Wysoki dochód na mieszkańca determinuje poziom wydatków na żywności ekologiczną. Z tego powodu najwięcej przeznaczają na nią Duńczycy i Szwajcarzy (średnio ponad 340 Euro rocznie) oraz mieszkańcy Luksemburga (265 Euro/osobę). UE importuje rocznie ok. 3,5 mln ton żywności ekologicznej. Głównie są to owoce tropikalne.
Światowa powierzchnia upraw ekologicznych zajmuje ok 72 mln ha (tj. ok. 1,5% ogólnej powierzchni użytków rolnych). Ponad 2/3 tej powierzchni zajmują pastwiska, ok. 18% grunty orne, a 7% uprawy stałe. Do najczęściej uprawianych w systemie ekologicznym roślin należą: zboża (ok. 5,1 mln ha), oleiste na nasiona (1,7 mln ha), strączkowe (0,8 mln ha) oraz len i konopie. Wśród upraw trwałych największy obszar zajmują: oliwki (0,9 mln ha), kawa (0,7 mln ha), orzechy (0,6 mln ha), winogrona i kakao. Pod uprawami ekologicznymi najwięcej gruntów rolnych znajduje się w Australii (35,7 mln ha), Argentynie (3,7 mln ha) i Hiszpanii (2,4 mln ha).
Rolnictwo ekologiczne w Polsce
Rynek produkcji ekologicznej regulowany jest w oparciu o przepisy krajowe i UE oraz system kontroli i certyfikacji. Procedurom kontroli podlega także żywność importowana. UE zapewnia produktom ekologicznym spójną tożsamość wizualną, która pomaga konsumentom zidentyfikować produkty ekologiczne, a rolnikom ułatwia wprowadzanie ich do obrotu. Logo produkcji ekologicznej oznacza, że produkty nim oznaczone spełniają surowe warunki dotyczące produkcji, transportu i przechowywania.
Dynamiczny rozwój rynku produktów ekologicznych w Polsce nastąpił po przystąpieniu do UE. W latach 2004-2013 powierzchnia ekologicznych użytków rolnych wzrosła z 82 tys. ha (tj. niespełna 0,5% powierzchni użytków rolnych ogółem) do blisko 670 tys. ha w roku 2013. W kolejny latach nastąpił jednak jej spadek. W 2022 roku powierzchnia przeznaczona pod produkcję ekologiczną wynosiła 555 tys. ha (tj. ok. 3,6% powierzchni użytków rolnych ogółem, przy średniej dla UE wynoszącej 8,5%). Udział gospodarstw ekologicznych w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych był jednak nadal niewielki i sięgał zaledwie 1,4% (tj. blisko 23 tys. gospodarstw, wobec 27 tys. w roku 2013 oraz zaledwie 3,7 tys. w roku 2004).
Wzrost liczby gospodarstw i powierzchni użytków ekologicznych w Polsce w latach 2004-2013 był ściśle związany z uruchomieniem systemu dopłat w ramach WPR, potrzebami rynku wewnętrznego, promocją polskiej żywności ekologicznej na rynku UE oraz dynamicznym rozwojem usług agroturystyczny połączonych z produkcją ekologiczną. Odwrócenie, po 2013 roku, trendów w rozwoju gospodarstw ekologicznych związane jest z czynnikami natury ekonomicznej i organizacyjnej. Niska rentowność i wysokie koszty zniechęcają rolników do jej kontynuowania. Według badań udział wsparcia publicznego w wartości dodanej netto gospodarstw ekologicznych sięgał w ostatnich latach aż blisko 75%. Dużym wyzwaniem jest także długi okres konwersji gospodarstw (3 lata) oraz uciążliwe procedury uzyskania certyfikatu (jest on wydawany przez akredytowane jednostki certyfikujące na okres jednego rok i aby go odnowić trzeba przejść ponową kontrolę). Czynnikami zniechęcającymi są także słabo zorganizowany rynek, ograniczona sieć dystrybucji i przetwórstwa oraz niska siła nabywcza konsumentów. W konsekwencji udział rynku produktów ekologicznych w rynku żywności ogółem w Polsce nie przekracza 0,6%, a wydatki w przeliczeniu na osobę to zaledwie ok. 8 euro.
W strukturze produkcji ekologicznej dominuje (65%) produkcja roślinna, w tym: zboża stanowiące 29%, rośliny pastewne – 23%, rośliny strączkowe – 7%, rośliny przemysłowe – 5%. Łąki i pastwiska zajmują 17% ogółu ekologicznych użytków rolnych, uprawy trwałe – 9%, zaś warzywa 6%. Aż ¾ wszystkich gospodarstw ekologicznych w Polsce koncentruje się wyłącznie na produkcji roślinnej. Pozostałe prowadzą jednocześnie produkcję roślinną i zwierzęcą. W strukturze obszarowej dominują gospodarstwa o powierzchni od 10 do 20 ha (25% ogółu) oraz od 20 do 50 ha (24% ogółu). Większość przetwórców to małe i średnie gospodarstwa rodzinne. Łącznie przetwórstwem zajmuje się ponad 1,1 tys. podmiotów, z czego 35% zajmuje się przetwórstwem owoców i warzyw.
Ponad połowa gospodarstw ekologicznych w Polsce zlokalizowana jest w czterech województwach tj.: warmińsko-mazurskim (18% ogółu), podlaskim (16%), mazowieckim i zachodniopomorskim (po ok. 12%). Na terenie tych województw znajduje się także największa powierzchnia upraw ekologicznych. Województwami, na których terenie udział użytków ekologicznych w ogólnej powierzchni użytków rolnych (tj. poniżej 1%) jest najmniejszy, są województwa: opolskie i kujawsko-pomorskie.
Do 24 listopada 2023 roku rolnicy mogą składać wnioski o przyznanie pomocy na rozwój małych gospodarstw. Dotacja może wynieść do 100 tys. zł, a w przypadku gospodarstw prowadzących produkcję ekologiczną nawet do 120 tys. zł. Jakie warunki należy spełnić, aby otrzymać wsparcie?
Nabór wniosków na rozwój małych gospodarstw trwa od końca września do piątku 24 listopada, o ile nie zostanie po raz kolejny on przedłużony. Łączna pula środków na pomoc w tym zakresie wynosi 468 mln złotych.
Kto może ubiegać się o dotacje na rozwój małych gospodarstw?
W naborze w 2023 roku o pomoc na rozwój małych gospodarstw mogą ubiegać się rolnicy, którzy spełniają definicję mikroprzedsiębiorstwa, małego lub średniego przedsiębiorstwa (MŚP) oraz prowadzą gospodarstwo o powierzchni do 300 ha użytków rolnych i o wielkości ekonomicznej poniżej 25 tys. euro. Dodatkowo rolnik musi prowadzić działalność rolniczą, z której uzyskał przychód co najmniej 5 tys. zł ze sprzedaży produktów rolnych wytworzonych w gospodarstwie. W przypadku gospodarstw prowadzących produkcję ekologiczną, pod uwagę brana jest wysokość przychodu ze sprzedaży produktów ekologicznych lub produktów w okresie konwersji.
Żeby otrzymać dotację na rozwój małego gospodarstwa, rolnik musi także dołączyć do wniosku biznesplan, w którym określi koncepcje zmian w gospodarstwie służące zwiększeniu jego orientacji rynkowej.
W biznesplanie należy m.in. wskazać ustalony przychód bazowy i prognozowany w roku docelowym przychód ze sprzedaży produktów rolnych wytworzonych w gospodarstwie. W tym dokumencie powinny znaleźć się także informacje o tym, w jakich szkoleniach rolnik zamierza wziąć udział, aby zrealizować inwestycje. Biznesplan powinien zawierać także plan marketingowy obejmujący chociażby charakterystykę rynku, na jakim prowadzona będzie działalność, w tym wskazać bezpośrednią konkurencję i potencjalnych klientów oraz podać z jakich narzędzi promocji i formy reklamy chce korzystać rolnik, żeby zrealizować swoje założenia.
Na co można przeznaczyć środki z pomocy?
ARiMR jasno wskazuje, że dotacje można uzyskać na inwestycje, w wyniku realizacji której nastąpi wzrost wartości sprzedaży brutto produktów rolnych wytwarzanych w gospodarstwie, o co najmniej 30%. Zgodnie z informacjami z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dotacje można przeznaczyć m.in. na:
- inwestycje budowlane;
- wyposażenie budynków lub budowli;
- zakup nowych maszyn, urządzeń i sprzętu, w tym sprzętu komputerowego;
- wartości niematerialne i prawne.
Jakie środki można uzyskać na restrukturyzację małych gospodarstw?
Rolnicy, którym zostanie przyznane wsparcie mogą liczyć nawet na 100 tys. zł pomocy w przypadku standardowej produkcji rolniczej oraz do 120 tys. zł w przypadku gospodarstw ekologicznych.
ARiMR wypłaca środki na rozwój małych gospodarstw w dwóch ratach. W pierwszej przelewa na konto rolnika 80% dotacji, a pozostałe 20% kwoty jest wypłacanych dopiero po tym, jak rolnik udokumentuje wzrost wartości sprzedaży brutto produktów rolnych wytworzonych w gospodarstwie o co najmniej 30% w porównaniu do roku wyjściowego.
Wnioski o pomoc na rozwój małych gospodarstw należy składać wyłącznie drogą elektroniczną za pomocą systemu teleinformatycznego Agencji, poprzez Platformę Usług Elektronicznych ARiMR (PUE).
